رتبه‌بندی ارتش‌های جهان در سال ۲۰۱۵
حسین آرین (کارشناس نظامی)
« آنان که در رزم برتری دارند، صفات انسانی و عدالت خود را نشر می‌دهند و سپس با ابقا قوانین و نهادهای خود، غلبه ناپذیری دول خود را تامین می‌کنند». سان تزو، ژنرال و استراتژیست چین باستان و نویسنده کتاب هنر رزم.
برتری نظامی به گواه تاریخ یک هدف دیرینه در تمدن بشری بوده است. در بیشتر موارد کشورهای دارنده ارتش قوی با چیرگی بر سرزمین‌ها و ملل دیگر سرنوشت آنها را رقم زده‌اند. داشتن یک ارتش قوی می‌تواند با مزیت‌های اقتصادی توام باشد چراکه ارتش‌های قوی می‌توانند بر مسیرهای بازرگانی، به ویژه خطوط مواصلات دریایی، کنترل بیشتری داشته باشند. وظیفه اساسی ارتش‌ها تأمین امنیت برای کشورهای متبوع خود و مقابله با تهدیدهای خارجی است؛ اما در زمان حاضر کشورها برای تقویت بنیه نظامی خود با یکدیگر رقابت می‌کنند و در این راه هزینه‌های سنگینی را متحمل می‌شوند. این امر می‌تواند کارایی اقتصادی آنها را تضعیف کند.
ملاک‌های رتبه‌بندی
موسسه «گلوبال فایر پاور» که در رتبه‌بندی ارتش‌های جهان شهرت دارد، هر ساله گزارشی را در این زمینه انتشار می‌دهد و بحث‌های انتقادی- تحلیلی فراوانی را در میان کارشناسان امور نظامی و سیاسی به راه می‌اندازد.
به تازگی موسسه یاد شده رتبه‌بندی ۱۲۶ ارتش جهان را برای سال ۲۰۱۵ میلادی انتشار داده است. این موسسه یادآوری می‌کند که در تهیه و تنظیم این رتبه‌بندی قدرت هسته‌ای کشورها لحاظ نشده است. در عوض، آنگونه که گزارش «گلوبال فایر پاور» تاکید دارد، توانایی‌های متعارفی کشورها در دریا، هوا و زمین مد نظر قرار گرفته است و دیگر اینکه رتبه‌بندی نهایی به عواملی مانند منابع طبیعی و انسانی، دارایی‌های مالی و موقعیت جغرافیایی ارتباط دارد. این موسسه می‌گوید که برای تعیین «ضریب قدرت» ارتش‌ها از ۵۰ مولفه(فاکتور) مختلف بهره گرفته و با مقایسه مولفه‌های هرکشور با دیگر کشورها، از امتیازها و ضعف‌هایی، مانند مصرف پایین یا بالای نفت، برای تنظیم بهتر و دقیق‌تر فهرست رتبه‌بندی استفاده کرده است. این ضریب به کشورهای کوچکِ پیشرفته در زمینه فناوری امکان می‌دهد که با کشورهای بزرگِ کمتر توسعه‌یافته رقابت کنند.
بهترین ضریب قدرت صفر است و هرچه کشورها ضریب بالاتری بگیرند رتبه‌شان بدتر می‌شود. به عبارت دیگر هر چه ضریب اختصاص داده شده به یک کشور به صفر نزدیک‌تر شود رتبه آن بهتر می‌شود.
اضافه بر این، «گلوبال فایر پاور» در تشریح بیشتر سازه‌های ضریب قدرت در وبسایت خود آورده است:
ملاک‌های جغرافیایی هر کشور در رتبه‌بندی نهایی مد نظر قرار گرفته است؛ رتبه‌بندی صرفاً به شمار سلاح‌های موجود در یک کشور تکیه ندارد؛ وابستگی به منابع طبیعی، از نظر تولید یا مصرف، به حساب آورده شده است؛ به کشورهای محصور در خشکی به خاطر نداشتن نیروی دریایی امتیاز منفی داده نشده است؛ آن دسته از کشورهای دارای نیروی دریایی که توانایی شان محدود است، امتیاز منفی گرفته‌اند؛ وضعیت اقتصادی کشورها منظور شده است؛ رهبران سیاسی و نظامی فعلی کشورها در تنظیم رتبه‌بندی دخالت داده نشده‌اند.
رتبه‌بندی
با توجه به این ملاک‌ها، «گلوبال فایر پاور» رتبه‌بندی ۱۰ ارتش بزرگ جهان را به شرح زیر تعیین کرده است.
بر پایه این رتبه‌بندی آمریکا در سال گذشته میلادی ۵۷۷ میلیارد دلار هزینه کرده است که بیش از چهار برابر چین است. شمار پرسنل حاضر به خدمت در ارتش آمریکا از چین و هند کمتر است اما در عوض از نظر قدرت هوایی و شمار ناوهای هواپیمابر برتری کاملی بر سایر نیروهای دریایی جهان دارد.
روسیه یکی از قدرت‌های برتر جهان محسوب می‌شود و علاوه بر در اختیار داشتن یک نیروی دریایی بزرگ، یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان است. روسیه از نظر شمار پرسنل حاضر به خدمت چهارمین کشور در دنیا است اما بخش مهمی از پرسنل آن وظیفه‌اند.
چین از نظر هزینه نظامی، رتبه دوم را دارد و شمار پرسنل آن بیش از هر کشور در دنیا است. این کشور از نظر نیروی زرهی و شمار ناوهای هواپیمابر به ترتیب رتبه دوم و سوم را دارد.
به گزارش «گلوبال فایر پاور» ا ختصاص رتبه چهارم به هند، به رغم نیروی دریایی و شمار تانک‌های آن، به شمار پرسنل حاضر به خدمت آن ارتباط دارد. یکی از امتیازات منفی برای هند مصرف فزاینده نفت در این کشور و وابستگی آن به کشورهای نفت‌خیز است. هند منابع نفتی قابل توجهی ندارد و تولید آن بسیار پایین است.
بریتانیا با وجود نیروی زرهی کوچک و شمار پایین هواپیما و پرسنل نظامی‌اش، پنجمین نیروی دریایی و بودجه نظامی را در جهان دارد. عامل جغرافیاسی یکی از مزیت‌های این کشور است که حمله نیروی مهاجم به این جزیره را بسیار مشکل می‌کند.
فرانسه از نظر شمار ناوها، هواپیماها و تانک‌ها جایگاه برجسته‌ای ندارد ولی آنچه را که دارد مدرن و کارساز است. فرانسه بعد از آمریکا تنها کشوری است که ناو هواپیمابر با رانش هسته‌ای دارد و این پشتوانه مهمی برای ارتش فرانسه است. علاوه بر این، فرانسه بیشتر سلاح‌هایش را خود تولید می‌کند و از این جهت در یک جنگ دراز مدت، توانایی آن را دارد که کارایی نظامی‌اش را تداوم دهد.
کره جنوبی که از نظر استعداد پرسنلی و شمار هواپیما ششمین ارتش در جهان است و نیروی دریایی آن رتبه هشتم را دارد، ولی در مقایسه با سایر کشورها بودجه نظامی قابل ملاحظه‌ای ندارد و نیروی زرهی آن کوچک است. مهم‌ترین تهدید برای کره جنوبی، کره شمالی است که از نظر تناژ نیروی دریایی برتری دارد ولی بیشتر ناوها و تجهیزات‌اش قدیمی است و پرسنل این یگان‌ها از آموزش کافی برخوردار نیستند و از این جهات ضعیف‌تر از کره جنوبی است.
آلمان رتبه مناسبی در بین ارتش‌های جهان دارد و این جایگاه از اقتصاد قوی این کشور توام با بودجه نظامی و سطح برتر آموزش آن ناشی می‌شود. به رغم این، رتبه آلمان در حال افول است و مصرف نفت و انرژی آن بیش از میزانی است که خود تولید می‌کند. بیشتر نفت و گاز صادراتی آلمان را روسیه تأمین می‌کند که می‌تواند یک دشمن احتمالی آن باشد. با توجه به اینکه آلمان از انرژی هسته‌ای و تولید انرژی از زغال‌سنگ فاصله می‌گیرد، وابستگی آلمان به واردات نفت و گاز بیشتر خواهد شد.
ژاپن از نظر هزینه نظامی ششمین کشور در دنیا ست و نیروهای هوایی و دریایی آن به ترتیب رتبه‌های پنجم و چهارم را دارند ولی مردم و دولت ژاپن تمایلی به جنگ ندارند و این موضع، توانایی ارتش ژاپن را برای اعزام قوا به دیگر نقاط دنیا با هدف کمک به بازدارندگی، تأمین امنیت و یا جنگ کاهش می‌دهد.
ترکیه با رتبه دهم در جهان مشمولان قابل ملاحظه‌ای برای خدمت سربازی دارد و نیروی زرهی آن نیز به نسبت بزرگ است. این کشور به تقویت نیروی دریایی و بهینه‌سازی یگان‌هایش همت گمارده است.
سایر رتبه‌بندی‌ها به شرح زیر است:
رتبه یازدهم تا پانزدهم: اسرائیل، اندونزی، استرالیا، کانادا و تایوان
رتبه شانزدهم تا بیستم: ایتالیا، پاکستان، مصر، لهستان و تایلند
رتبه بیست و یکم تا بیست و پنجم: ویتنام، برزیل، ایران، سوئد و اوکراین
رتبه بیست و ششم تا سی‌ام: سنگاپور، الجزیره، عربستان سعودی، جمهوری چک و سوئیس
رتبه سی و یکم تا سی و پنجم: مکزیک، آفریقای جنوبی، نروژ، اتریش و مالزیا
رتبه سی و ششم تا چهل‌ام: کره شمالی، هلند، اسپانیا، دانمارک و فیلیپین.
پنج رتبه آخر، یعنی از رتبه صدو بیست و دوم تا صد و بیست و ششم به ترتیب به کشورهای لیبی، زامبیا، مالی، موزامبیک و سومالی اختصاص داده شده است.
بر پایه این رتبه‌بندی ایران رتبه بیست و سوم، عربستان سعودی رتبه بیست و هشتم، امارات رتبه پنجاهم، عمان رتبه شست و نهم، کویت رتبه هفتاد و یکم، قطر رتبه هفتاد و هفتم و عراق رتبه صد و دوازدهم را دارد.
کشورهای بدون ارتش
در حالیکه بیشتر کشورهای دنیا داشتن ارتش را حیاتی می‌دانند، کشورهای زیر به دلایل مختلف، از جمله موقعیت جغرافیایی و تاریخی، فاقد ارتش و نیروی نظامی‌اند:
جزایر مارشال، پالائو، ساموا، تووالو، نائورو، جزایر سلیمان، ایالات فدرال میکرونیزی، و کیریباتی. این کشورها در اقیانوس آرام واقع‌اند.
سنت لوسیا، سنت وین سنت و گرنادین‌ها، و گرانادا. این کشورها در دریای کارائیب قرار دارند؛ لیختن اشتاین، واتیکان و آندورا در اروپا.
