از نکات جالب دیگر این نظرسنجی این است که جمهوری نو پای آذربایجان  شمالی حتی در میان کشورهای اروپائی نیز از سکولارترین آنهاست. در میان کشورهای اروپائی تنها شهروندان سوئد با ۱۹ درصد, جمهوری چک با ۲۳ درصد, هلند با ۲۶ درصد و انگلستان با ۳۰ درصد سکولار تر از آذربایجانیهای شمال هستند. آلمان همانند آدربایجان با ۳۴ درصد, اسبانیا با ۳۷%,سویس با ۳۸%, اتریش با ۳۹%,فرانسه با ۴۰%, ایرلند با ۴۵%, بلغارستان با ۵۲%, ایسلند با ۵۹%, پرتقال با ۶۰%, یونان با ۷۱%, رومانی با ۷۷%, کوسوو با ۸۳% و  لهستان با ۸۶% در رده های بعدی قرار دارند.

 جای بسی خوشبختیست که تبلیغات گسترده حکومتهای مذهبی ایران و کشورهای عربی, علیرغم  صرف صدها ملیون دلار در طی بیست سال پس از فرو پاشی کمونیسم,  ظاهرن تاثیر تعیین کننده ای  در جمهوری آذربایجان شمالی نداشته است.  جمهوری اسلامی ایران با سیاست رسمی  جذب شیعیان, آذربایجان شمالی با ۷۰ درصد شیعه اثنی عشری را مناسبترین بستر توسعه ایدئولوژیکی خود می پندارد و بخش اعظم  انرژی ماشین  تبلیغاتی خود را در این راستا صرف میکند.  تحلیلهای امنیتی اخیر سیاسیون و دولت آذربایجان  شمالی از اوضاع جامعه ,سرشار  از نگرانی ها از وجود بیش از یکصد هزار شهروند حاجیست  که مجانن یا با استفاده از تخفیف های ویژه  از طرف ایران و  یا عربها به سفر حج رفته اند. خیل حاجیها, مشهدیها و کربلائیها و نوچه هایشان  به محض بروز مشکلی بین دو دولتین ایران و آذربایجان, بدستور اربابان فقیه خود  به بهانه حجاب در مدارس و یا  تخریب مساجد بدون مجوز دست به تظاهراتی خشونت بار میزنند.

گسترش اسلامگرائی در آذربایجان  شمالی, پروفسور ضیا بنیادوف را بر ان داشت تا قرآن را  به ترکی آذربایجانی ترجمه کند. او معتقد بود دلیل اسلامگرائی  شهروندان , عدم اطلاع از مضامین کتاب دین اسلام میباشد. او بدرستی بر این باور بودکه اگر انسان قرن بیستم , قرآن را آنگونه که هست بخواند  بی تردید انرا رد میکند. آنکه آشنائیش با این کتاب از طریق تفسیر های عجیب و غریب و نامفهوم صورت گرفته باشد به یک دیندار و احتمالن آخوند تبدیل خواهد شد. آنکه نه قادر به خواندن قرآن  است و نه فرصت خواندن  تفاسیر را دارد تحت تاثیر ماشین تبلیغاتی ۱۰۰۰ ساله اسلامی میتواند به یک تروریست تمام عیار تبدیل گردد. ضیا بنیادوف توسط یک تروریست اسلامی که هیج ردی از خود بر جای نگذاشت در باکو ترور شد. متعاقب ترورش, جمعهوری اسلامی ملیونها دلار خرج جمع اوری قرآنهای ترجمه شده او نمود.مدرس حوزه قم, آیت الله لنکرانی فتوای مرگ دکتر رافیق تقی را بدلیل انتقاد از رفتار پیامبر اسلام چند سال پیش صادر کرد. او نیز در یکی از خیابانهای باکوبا ضربات چاقو زخمی شد و در یمارستان جان سپرد.  مبارزه ای بی امان و گزارش نشده بی علیه بربریسم اسلام در جمهوری آذربایجان در جریان است.

بنظر من نهادینه شدن  سکولاریزم  در جامعه آذربایجانیهای شمال را, مرهون  مبارزه بی امان و دویست ساله  روشنفکرانی همانند میرزا  کاظیم بی (اولین استاد دانشگاه دنیای شرق در اروپا -۱۸۲۶ ) تا جلیل محمد قلی زاده , صاحب امتیاز  ” شارلی ابدوی” اوائل قرن  بیستم  بنام ” ملا نصرالدین” هستیم. دلیل دیگراین پیشتازی,  بر قراری  اولین جمهوری سکولار جهان شرق در اوائل قرن بیستم به رهبری محمد امین رسولزاده- که به جمهوری اول آذربایجان مشهور است- میباشد. عدم وجود موانع فرهنگی و زبانی, همراه با  ارتباطات گسترده آذربایجانیهای شمال و جنوب در بیست سال اخیر, موجب  انتقال  تجارب سیاسی طرفین گردیده است. بسیاری از آذربایجانیهای شمال در نتیجه  تماسهای بی واسطه با برادران جنوبی خود, قادر به رویت اسلام ناب بدون روکش تبلیغاتی بوده و دوری از آن را پیشه کردند.

بر اساس قانون اساسی جمهوری مستقل  آذربایجان, شهروندان در انتخاب مذهب و یا آتئیسم آزادند و کشور فاقد دین رسمیست. حتی برخی از اصول آن کاملن مطابق با قوانین جوامع مدرن پیشرفته و  در تضاد کامل با قوانین اسلامیست . بطور مثال ازدواج مذهبی رسمیت نداشته و تنها ازدواج قانونی با مراسمی کاملن غیر مذهبی در محضر های دولتی قابل ثبت است. مردان در صورت ازدواج همزمان با دو زن تحت تعقیب قانونی قرار میگرند. در صورت مرگ شهروند بدون وصیت نامه,  تمام دارائیش به همسر وی تعلق میگیرد و تقسیم ارثیه طبق قوانین اسلامی بدون رضایت وراث ممنوع است. هر گونه تظاهر به تعلقات مذهبی خاص همانند حجاب در مدارس ممنوع است .  در صورت فروپاشی خانواده, صیانت فرزندان به مادر سپرده میشود  و …