شصت و نهمین سالروز تشکیل حکومت ملی آزربایجان جنوبی در ۲۱ آذر ۱۳۲۴ به عنوان روز” دولت مداری ملی در آزربایجان جنوبی” را همراه با خاطره شهدای راه آزادی ملت ترک آزربایجان گرامی می داریم.

جنبش ۲۱ آذر تداوم و تبلور بازگشت به خویشتن ملی ملت ترک آزربایجان
تاریخ آزربایجان مملو از مبارزات و از خود گذشتگی دگراندیشان و فرهیختگان ترقی خواه ترک می باشد که سختی تبعید، شکنجه و اعدام را به جان خریدند تا آزادی و دمکراسی در جامعه استبداد زده کشوری به نام ایران حاکم شود. اما در برهه ای حساس از تاریخ که جغرافیای سیاسی – ملی ملل بدون دولت تعیین می شد، بخشی از نخبگان ترک آزربایجانی از آنجا که ارکان نظام سیاسی آن روزگار در دستان خاندان ترک قاجر بود برای نجات آنچه وطن و دولت خود می دانستند ندانسته و نخواسته در قهقرای ناسیونالیسم ایرانی غلتیدند و پتانسیل خود صرف تحکیم و تثبیت نام ایران و ایرانی گرایی و تعالی زبان فارسی کردند.
از زمان صدارت قائم مقام فراهانی و امیرکبیر در دولت ترک قاجر نفوذ و رشد عناصر ضد آزربایجان در ارکان قدرت سیاسی آن روزگار شروع و با حمایت دولتیان فارس زبان جنبش “شعوبیه” در سیستم حکومتی قاجاریه جان گرفته و با تلاش های میرزا ابراهیم خان کلانتر زمینه فروپاشی دولت ترک قاجار بیشتر از قبل فراهم شده و دشمنان آزربایجان قدرت بیشتری گرفتند.
عقب ماندگی اسفبار اقتصادی و سیاسی آن روزگار که البته نه فقط در دولت قاجار بلکه بیماری مزمن در تمامی جهان شرق و ممالک اسلامی بود فرصتی در اختیار نخبگان فارس ایران گرا گذارد تا تحت پوشش مبارزه با ستم قاجرها روحیه ایران گرایی و نفرت از ترک ها و خاندان قاجر را تقویت کنند و با کمال بدبختی عده ای از روشنفکران ترک آزربایجانی آن روزگار نیز که زیر سرکوب ماموران حکومتی قاجار بودند به امید رسیدن به آزادی و دمکراسی ندانسته با روشنفکران ایران گرای فارس هم صدا شدند غافل از اینکه چشم بسته در جاده ای قرار گرفته اند که سر منزل آن از دست دادن حق حاکمیت ملی و واژگونی سنت دولتداری هزار ساله ترکها و نابودی فرهنگ و هویت آزربایجان خواهد بود.
در آن روزگار علیرغم جو ضد ترکی ناسیونالیست های ایرانی-فارسی، جرقه بازگشت به خویشتن ملی در بخشی از روشنفکران و مجاهدان ترک آزربایجان روشن شده بود. جریان فرهنگی برای جان بخشیدن و سراسری شدن به زبان ترکی آزربایجانی در ایران به رهبریت افرادی مانند میرزا حسن رشدیه آغاز شد که متاسفانه قربانی دسیسه نفوذی های ناسیونالیسم فارس در دربار قاجار و روحانیون متحجر شدند.
انقلاب مشروطیت به رهبری فکری و تشکیلاتی بزرگ مرد مظلوم تاریخ آزربایجان “علی میسو” و رهبری نظامی سردار کبیر “ستارخان” مناسبی بود که “مرکز غیبی” و “انجمن آزربایجان” به صورت نانوشته در مقابل ناسیونالیست های قدرتمند فارس در دربار قاجار و جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه” صف آرایی کرده و در حالی که با استبداد مبارزه می کند در عین حال قدرت سیاسی را به تبریز مرکز معنوی ترک های آزربایجان انتقال دهد.
از انقلاب مشروطیت تا قیام شیخ محمد خیابانی علیرغم تسلط غیر محسوس جنبش ناسیونالیست – مذهبی فارس بر جو حاکم جریان بازگشت به خویشتن ملی در بخشی از دگراندیشان ترک آزربایجان ادامه یافت. تشکیل حکومت خاندان پهلوی که ثمره تلاش های شبانه روزی روشنفکران و روحانیون ناسیونالیست فارس زبان از زمان شکست “کریم خان زند” برای در هم کوبیدن ترک های آزربایجان بود سر آغاز سرکوب و قتل عام فرهنگی ملت ترک آزربایجان می باشد.
با سرکوب های نژاد پرستانه رضاخان میر پنج که به صلاحدید ابرقدرتهای وقت از درجه آجودانی به پادشاهی رسیده بود قتل عام سیاسی، اقتصادی و فرهنگی علیه ترکها رسماً آغاز شد. آزربایجانی و روشنفکر ترک که سال های سال صادقانه قلم و جان خود را فدای مبارزه با استبداد و واپس گرایی کرده بود واقعیت مهمی را درک کرد.
روشنفکر آزربایجانی دریافت که جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه” با ساقط کردن دولت ترک قاجار، مصادره انقلاب ضد استبدای مشروطه، قتل سردار کبیر و مجاهدان مشروطه، انهدام انجمن غیبی تبریز، سرکوب جنبش خیابانی و… انتقام تاریخی خود را به اشکال مختلف از ملت ترک آزربایجان می گیرد و همه فداکاریهای بخشی از روشنفکری آزربایجانی برای تثبیت ایران و ایرانی گرایی جز خنجر به پشت ملت ترک آزربایجان نبوده است.
حوادث و تحولات جهانی بعد از جنگ دوم جهانی فرصت مناسبی را برای روشنفکر و مبارزین سیاسی ترک آزربایجان فراهم آورد تا خیانت و سرکوب های نژاد پرستانه روشنفکران ناسیونالیست فارس بر علیه هستی تاریخی آزربایجان را با تشکیل حکومت ملی آزربایجان در ۲۱ آذر ۱۳۲۴ خنثی نمایند. روشنفکران و میهن پرستان آزربایجان پس از سال ها تحمل زجز و مشقت سرانجام فرصتی یافت تا جریان فکری آغاز شده توسط میرزا حسن رشدیه و مرکز غیبی تبریز را به فرجام رساند.

۲۱ آذر؛ روز دولت مداری ملی آزربایجان جنوبی
ملت ترک آزربایجان بعد از دوپارچه شدن اراضی ملی اش چندین بار تشکیل حکومت های ملی را تجربه کرده است. بعد از اشغال اراضی شمالی رود آراز توسط قوای روسیه تزاری و سرکوب جنبش های مردمی آزربایجان شمالی به دست ارتش روس اولین حکومت ملی در ۱۹۱۸ با رهبریت رهبر کبیر استقلال آزربایجان مرحوم “محمد امین رسولزاده” شکل گرفت که متاسفانه در اثر روند معاملات سیاسی قدرتهای بزرگ جمهوری دمکراتیک آزربایجان شمالی در سال ۱۹۲۰ توسط روسیه شوروی اشغال شد.
جنبش شیخ محمد خیابانی که امتداد منطقی مکتب “مرکز غیبی تبریز” بود نیز هدف خیانت وسرکوب خونین جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه” قرار گرفت و امید تشکیل حکومت ملی در تبریز به خاموشی کشیده شد.
دومین حکومت ملی ملت ترک آزربایجان توسط فرقه دمکرات آزربایجان که به رهبریت مرحوم “سید جعفر پیشه وری” در تبریز پایه ریزی شد و برای اولین بار از سقوط دولت ترک قاجار تبریز به عنوان مرکز سیاسی – معنوی ملت ترک آزربایجان شاهد تشکیل حکومتی ملی با تیکه بر هویت و منیت آزربایجان ی گردید که رسما اعلام شکست جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه” در نابودی آزربایجان بود.
در اصل حکومت ملی آزربایجان ادامه منطقی مرکز غیبی تبریز و جنبش خیابانی بود. زیرا همچنان که شیخ محمد خیابانی از اعضای مرکز غیبی تبریز بود نام احزاب حاکم هم در جنبش خیابانی و هم در زمان حکومت ملی “فرقه دمکرات آزربایجان” بود. سردار ملی ستارخان از نمادهای اصلی حکومت ملی آزربایجان بود و برخی از اعضای حکومت ملی مانند شهید نورالله خان یکانی در جنبشهای خیابانی و مشروطه نیز حضور داشتند.
حکومت های ملی”محمد امین رسولزاده” و مرحوم “سید جعفر پیشه وری” علیرغم عمر کوتاه یکساله خود توانستند پایه های ملت سازی مانند: جغرافیای سیاسی – پرچم ملی – زبان مکتوب ملی- پول ملی و ارتش ملی را به عنوان عناصر اصلی تشکیل دهنده یک ملت در تاریخ ثبت نمایند که با یورش ارتش های متجاوز به صورت غیر قانونی ساقط و مرکز حکومت آنها اشغال شد.
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل حکومت ملی به رهبریت مرحوم ” ابوالفضل ائلچی بی” در باکو جمهوری آزربایجان شمالی توانست حکومت ملی را دوباره پایه ریزی کند که به عنوان کشوری مستقل در سازمان ملل دارای کرسی می باشد. ولی ملت ترک آزربایجان جنوبی علیرغم مجادله و از خودگذشتگی هنوز موفق به کسب حق تعیین سرنوشت سیاسی- ملی خود نشده است. از این نظر تثبیت ۲۱ آذر به عنوان روز دولت مداری ملی آزربایجان جنوبی بار حقوقی و معنوی بسیار بالایی خواهد داشت. زیرا چنان که اشاره گردید حکومت ملی فرقه دمکرات آزربایجان برخلاف عرف و منشور های جهانی توسط ارتشی اشغالگر ساقط شده است که حرکت ملی آزربایجان می تواند با تکیه بر بار حقوقی و معنوی آن مبارزات سیاسی خود برای کسب حق تعیین سرنوشت ملی را سازماندهی نماید و میراث دار حکومت ساقط شده باشد.

منشور ۱۲ ماده ای حکومت ملی در ۲۱ اذر ۱۳۲۴ سند دمکراسی و حقوق بشر
بیش از دو قرن است که اندیشمندان و مبارزان ترک آزربایجان برای آزادی و کسب دمکراسی و ترقی خواهی در بین جوامع انسانی جانفشانی کرده اند. آثار قلمی و هنری اندیشمندان ترک آزربایجانی در دویست سال گذشته سند روشنی بر افکار مترقی آنها می باشد. برخلاف جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه” جنبش آزادیخواهی آزربایجان همواره مبلغ احترام به حقوق انسان ها، حق آموختن، آزادی بیان، تحزب و حقوق زن می باشد. جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه” با پشتوانه ذهنی غیر انسانی بر گرفته از شاهنامه فردوسی که نابودی نژاد های غیر پارس (خصوصا عرب و ترک) و نقض حقوق زنان را سرلوحه کار خود قرار داده است.
جنبش ۲۱ آذر نیز علیرغم تخریبات دشمنان اش از آغاز خیزش با تکیه بر اندیشه های ترقی خواهانه “مکتب تبریز” راه خود را آغاز کرد و خواست های دمکراتیک حکومت ملی در منشور ۱۲ ماده ای تجلی یافت.
برخلاف تبلیغات منفی دشمنان شاهد آزادی های اجتماعی در حکومت ملی فرقه دمکرات آزربایجان می باشیم که برای اولین بار در ایران آن روز به اجرا گذشته می شد. در حالی که ناسیونالیست های ایرانی – فارسی با تحجر زنان را از حقوق اولیه خود محروم می کردند و انسان غیر پارس و اقلیت های مذهبی را تحت فشار های شدید قرار می دادند، جنبش ملی آزربایجان در جامعه تحجر زده آن روز مترقی ترین حقوق را برای زنان، اقوام و اقلیت های مذهبی تعریف کرده بود.
حکومت ملی فرقه دمکرات آزربایجان در حساس ترین شرایط سیاسی جهان متولد شد که به اعتقاد ما اولین قربانی جنگ سرد در جهان به شمار می آید. رهبران و کادر سیاسی حکومت ملی آزربایجان از نظر دیپلماتیک روابط خوبی با مسکو و بلوک شرق داشتند ولی متاسفانه نتوانستند به عنوان دولت ملی ارتباط دیپلماتیک مناسبی را با سایر بازیگران سیاسی جهان برقرار کنند که باید اعتراف کنیم که از ضعف های اصلی حکومت ملی به شمار می آید. البته شخص مرحوم”سید جعفر پیشه وری” به عنوان مبارز سیاسی تجربه کافی در شناخت مسائل سیاسی جهان داشت ولی فشارهای سیاسی مسکو مانع از آن می شد که وی مانور سیاسی لازم را در مجامع بین المللی از خود نشان دهد که نهایتا با دسیسه های قوام السلطنه نماینده جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه” عرصه بین المللی بر حکومت ملی تنگ شد.
واقعیت این است که میهن دوستان آزربایجانی با استفاده از خلا قدرت در تهران و معادلات قدرت بعد از جنگ جهانی دوم موفق به تاسیس حکومت ملی شدند و طبیعتاً با توجه به فضای سیاسی آنرروز با بلوک شرق نزدیکی همه جانبه ای داشتند. به رغم تبلیغات مسموم ناسیونالیتهای ایرانی بر دست نشانده و وابسته بودن فرقه و سران آن تمامی تاریخ نگاران منصف و بی طرف بر وجود اراده ملی و حمایت مردمی در تاسیس فرقه و حکومت ملی صحه گذارنده اند.
حکومت ملی مرحوم”سید جعفر پیشه وری” و فرقه دمکرات آزربایجان که برخواسته از طبقه محروم و روشنفکر جامعه آزربایجان بود در عمر یک ساله سیاسی خود نشان داد که به عنوانی جنبشی مترقی اندیشه های سیاسی مخالف خود را با روحیه ای دمکراتیک تحمل و حق ازادی بیان برای آنها محترم شمرده شد، حتی فئودال ها و زمین داران بزرگ که مزدوری نظام نژادپرست پهلوی را می کردند علیرغم دشمنی آشکارشان با حکومت ملی به راحتی فعالیت سیاسی می کردند. همچنین اقلیت های دینی ساکن در شهرهای آزربایجان جنوبی با آزادی کامل به زندگی و انجام امورات دینی خود مشغول بودند.
جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه” که با تشکیل حکومت ملی ضربه سختی خود بود با توسل به شاخه روحانی خود بدترین تبلیغات دینی را علیه فدائیان فرقه دمکرات آزربایجان و رهبریت حکومت ملی به راه انداختند. روحانیون “شعوبیه” فدائیان حکومت ملی را ضد دین و بی خدا می خواندند و با دورغ های باور نکردنی منبرها را به محل تخریب علیه حوکت ملی آزربایجان کرده بودند. هر روز شایعات بی اساس دینی علیه فرقه دمکرات آزربایجان و رهبران آن از زبان روحانیون جنبش ” شعوبیه” شنیده می شد.
اما اسناد به جا مانده از آن دوران شاهد بسیار خوبی هستند که فرقه دمکرات آزربایجان و فدائیان فرقه از زحمت کش ترین طبقه جامعه آزربایجان تشکیل یافته بودند و همیشه اعتقادات مذهبی را رعایت می کردند.
با ساقط شدن حکومت فرقه دمکرات آزربایجان در ۲۱ آذر ۱۳۲۵ دوران خفقان و قتل عام فرهنگی سیاسی و اجتماعی علیه ملت ترک آزربایجان شروع شد. جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه” تلاش کرد با تمام توان “مکتب تبریز” را له کند. ولی برخلاف تصور نخبگان ناسیونالیست و مذهبی “شعوبیه” ریشه های “مکتب تبریز” کاملا خشک نشده بود و بار دیگر در جنبش خلق مسلمان تبلور یافت.
بی تردید وجه مشترک تمامی جنبشهای آزربایجان از مشروطه گرفته خلق مسلمان دو عنصر آزادی خواهی و اراده انسان آزربایجانی بر حاکمیت بر مقدرات خویش بوده است. دو عنصری که در حرکت ملی فعلی آزربایجان نیز وجه غالب را تشکیل می دهند.
جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه ” که با سقوط خاندان پهلوی و استقرار حکومت آیت الله خمینی از ماهیت ملی گرایی به ماهیت مذهبی تغییر چهره داده بود بار دیگر تحجر و واپسگرایی و نژاد پرستی را تا حد اعلا به عرصه ظهور گذارد. در حالی که ملل غیر فارس در احواز، بلوچستان، ترکمن صحرا و کردستان هدف سرکوب خونین قرار گرفته بودند و حقوق اجتماعی جامعه با شعار حکومت دینی از مردم سلب شده بود جنبش مترقی خلق مسلمان و ایده های انسانی و دمکراتیک آیت الله شریعتمداری در آزربایجان با پیروی از اندیشه های “مکتب تبریز” شعار جدایی دین از سیاست و احترام به حقوق انسان ها پا به عرصه گذارد. اما بار دیگر خیانت خودی ها مزدور جنبش ” شعوبیه” و قتل عام فعالین جنبش شکست جنبش و دیکتاتوری وحشت را بر آزربایجان جنوبی حاکم نمودند.
حال سال ها بعد از سرکوب آخرین جنبش ۲۱ آذر و جنبش مردمی شریعتمداری شاهد زایش حرکتی نوین با ماهیت ملی در جامعه آزربایجان جنوبی با عنوان “حرکت ملی آزربایجان ” هستیم. زایش حرکت ملی آزربایجان جنوبی از تاریخ سرکوب خونین جنبش های مردمی در آزربایجان جنوبی ثابت نمود فرزندان قائم مقام فراهانی ها، امیرکبیرها و میرزا ابراهیم خان کلانتری ها که جنبش ناسیونالیست – مذهبی ” شعوبیه” را قرن ها بعد برای انتقام گرفتن از ترک های آزربایجان جان بخشیدند علیرغم قتل عام های سیاسی و فرهنگی نتوانستند ریشه “مرکز غیبی تبریز” را بخشکانند و میهن پرستان آزربایجانی با اندک امکانات محدود و تحت شدیدترین سرکوب های نژادی و آسملاسیون جنبش بازگشتن به خویشتن ملی را زنده نگه داشتند.
شصت و نه سال بعد از تشکیل حکومت ملی آزربایجان در ۲۱ آذر ۱۳۲۴ حرکت ملی آزربایجان مبارزه مدرن و مترقی خود را با ایمان به دمکراسی و آزادی انسان ها تداوم می بخشد. تاریخ حرکت ملی آزربایجان گویای این واقعیت می باشد که حرکت ملی آزربایجان در حالی که برای کسب حقوق تعیین سرنوشت سیاسی – ملی ترک های آزربایجان جنوبی تلاش می کند برای پویش دمکراسی نیز جانفشانی می کند.
اصول مبارزاتی حاکم بر حرکت ملی آزربایجان همه نشان از آن دارد که حرکت نوین ملی در بین ترک های آزربایجان جنوبی با نگاهی آزادیخواهانه هدف نهایی را کسب حقوق ملی ترک های آزربایجان و رسیدن به جامعه ای دمکراتیک و آزاد برای زندگی پر سعادت همه ساکنین اراضی ملی آزربایجان را دارد.
درس هایی که باید از جنبش ۲۱ آذر ۱۳۲۴ آموخت
مفاهیمی که در این نوشته اشاره شد مانند بازگشت به خویشت ملی، دولت مداری ملی، دمکراسی و حقوق بشر، تحولات و معادلات جهانی، جدایی دین از سیاست، آزادی های اجتماعی و آزادی مخالفین و باورهای دینی هر یک از مهم ترین مسائلی می باشند که حرکت ملی آزربایجان جنوبی می بایست با آنالیز دقیق تاریخ جنبش ۲۱ آذر و سایر جنبشهای آزربایجان نقاط ضعف و قوت این جنبش ها را چراغ راه آتی خود سازد. لذا از دیدگاه ما؛
-تجربه تاریخی به ما ثابت کرده است که اعتماد بیش از حد و بی مورد به روشنفکران و سیاسیون تهران و مرکز محور سرابی بیش نبوده و آزادی را برای ملت ترک آزربایجان به ارمغان نخواهد آورد و آنها در زمان مقتضی خنجر خیانت را بر پیکر جنبش فرود خواهند آورد. لذا ایمان به باورهای ملی تنها رمز کسب حق تعیین سرنوشت سیاسی – ملی برای ملت ترک آزربایجان می باشد.
-هر ملتی برای اثبات خود به عنوان یک ملت نیاز به جغرافیای سیاسی، حکومت ملی، پارلمان ملی، پرچم ملی، ارتش ملی، پول و یا اقتصاد مستقل دارد. حرکت ملی آزربایجان جنوبی با برجسته نمودن روز دولت مداری ملی و تببین و تبلیغ آن می تواند بر دارا بودن ویژگی های یک ملت تاکید و ساقط کردن حکومت مردمی اش توسط ارتشی خارجی را در جوامع بین المللی به عنوان نقض آشکار حقوق یک ملت محکوم و برای اجرای رفراندوم عمومی برای تعیین سرنوشت سیاسی – ملی تحت نظارت سازمان ملل متحد در آزربایجان جنوبی اصرار کند.
-ملت ترک آزربایجان قریب به یک قرن است که برای آزادی و دمکراسی مبارزه می کند. جنبش مشروطه، جنبش خیابانی، جنبش ۲۱ آذر، جنبش شریعتمداری تابلوی زیبای تاریخ مبارزات دمکراتیک ملت ترک آزربایجان می باشد. حرکت ملی آزربایجان جنوبی نیز در حالی که برای تعیین سرنوشت سیاسی – ملی ترک های آزربایجان جنوبی مبارزه می کند در عین حال تلاش شدیدی برای استقرار دمکراسی و حقوق بشر در جامعه آزربایجانی را آغاز کرده است و در نگاه تشکیلات مقاومت ملی آزربایجان تاکید بر رعایت اصول دمکراسی و حقوق بشر عنصر غیر قابل اغماض مبارزات می باشد.
-دیپلماسی فعال بین المللی عنصر بسیار مهم پیروزی یک جنبش به شمار می آید. شورای امنیت، سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا از جمله مجامعی می باشند که در تحولات تاثیر مستقیمی دارند و کشورهایی قدرتمندی مانند روسیه و چین نیز در عرصه بین المللی و یا قدرت های منطقه ای و یا حتی کشورهای کوچک هر کدام به نوعی در تحولات نقش دارند. بنابراین در جهان کنونی که تکنولوژی و ارتباطات گسترش چشمگیری یافته و منافع ملی همه دول جهان نقش اساسی در تحولات را دارند ایجاد سیستم حرفه ای دیپلماتیک در حرکت ملی آزربایجان عنصر بسیار مهمی در سرنوشت ملت ترک آزربایجان جنوبی خواهد داشت. ایجاد لابی بین المللی و تشریح خواست های ملت ترک آزربایجان در کشورهای مختلف و مجامع بین المللی و ارتباط سازنده با دول تاثیر گذار یکی از عناصر برای تعیین سرنوشت ترک های آزربایجان جنوبی می باشد که حرکت ملی آزربایجان می بایست بر آن سرمایه گذاری کند.
-دین به عنوان عنصر رهایی انسان از قید مادیات و رسیدن به تعالی معنوی وقتی تبدیل به ابزار حکومتی می شود فساد و تحجر و دیکتاتوری مذهبی را در پی خود داشته و انسان ها بجای پالایش روح و کردار خود به سوی تملق و چاپلوسی دینی روی می آورند تا رتبه بالاتری را در بین حاکمان حکومت مذهبی کسب کنند. جنبش شریعتمداری به عنوان یک حرکت مذهبی مترقی تابلوی پر افتخاری برای ملت ترک آزربایجان می باشد که با شعار جدایی دین از سیاست گام به راه مبارزه نهاد ولی متحجرین و مزدوران جنبش ناسیونالیست – مذهبی “شعوبیه” خنجر خیانت را بر پیکر این جنبش فرود آوردند. حرکت ملی آزربایجان با کسب ایده و تجربه از جنبش شریعتمداری با اعتقاد به جدایی دین از سیاست عنصر دین را در جایگاه خود مورد احترام و حرمت قرار دهد.
-آزادی های فردی و اجتماعی یکی از مولفه های حقوق بشر در جوامع مدرن بشری می باشد که باعث پیشرفت علمی و اقتصادی در جامعه می شود. حرکت ملی آزربایجان با تکیه بر تجربیات جنبش های تاریخی آزربایجان خصوصا جنبش ۲۱ آذر آزادی های فردی و اجتماعی را می بایست محترم شمارد در غیر اینصورت مبارزه ای ناقص خواهیم داشت.
-جامعه آزربایجان با اکثریت ترک شیعه، دارای اقلیت های قومی، مذهبی و دینی می باشد. سال هاست که سیاسیون مرکز محور با استفاده از ابزار مذهب شیعه ملت ترک آزربایجان به بازی گرفته اند و در حالی که تلاش دارند با سو استفاده از این ترفند ترک های آزربایجان را از سایر کشورهای ترک زبان که اکثراً دارای عقاید مذهبی سنی می باشند جدا نمایند می خواهند ترکان آزربایجان را در مقابل سایر اقلیت های قومی، مذهبی و دینی ساکن در اراضی آزربایجان قرار دهند. حرکت ملی آزربایجان می بایست این سلاح دشمن را با دفاع از حقوق اقلیت های قومی، مذهبی و دینی ساکن در آزربایجان خنثی کند. رعایت و دفاع از حقوق اقلیت ها ساکن در اراضی ملی آزربایجان فرصت سو استفاده دشمن را از آن خواهد گرفت و تحمل و شنیدن صدای منتقدین و مخالفین نیز حرکت ملی آزربایجان را در مقابل خطر تفرقه و انشعاب واکسینه خواهد کرد.
همانطور که پیش تر گفته شد دو عنصر آزادی خواهی و کسب حق حاکمیت بر مقدرات ملی دو عنصر اصلی جنبشهای آزربایجان می باشد. لذا بنا بر اصل آزادی خواهی حرکت ملی حقوق تمامی اقلیت های آزربایجان از هوم قوم و زبان و اعتقادی باید تحت تضمین حرکت ملی آزربایجان قرار یابند.
تشکیلات مقاومت ملی آزربایجان در شصت و نهمین سالروز تشکیل دولت ملی آزربایجان و روز ” دولتمداری ملی” با گرامی داشت یاد و خاطره همه شهدای راه آزادی و سعادت ملت ترک آزربایجان خصوصا فدائیان جنبش ۲۱ آذر بار دیگر خواستار تحقق حق تعیین سرنوشت سیاسی – ملی ترک های آزربایجان جنوبی با اجرای رفراندوم ملی تحت نظارت سازمان ملل متحد می باشد.

تشکیلات مقاومت ملی آزربایجان
تبریز
۲۱ آذر ۱۳۹۳