مشروطه حرکاتينين اؤندرلريندن، عؤمرونو وطنينين دئموکراتيکلشمهسينه حصر ائتميش علی مسیو تبريزی’نين حياتي
![مشروطه حرکاتينين اؤندرلريندن، عؤمرونو وطنينين دئموکراتيکلشمهسينه حصر ائتميش علی مسیو تبريزی’نين حياتي مشروطه حرکاتينين اؤندرلريندن، عؤمرونو وطنينين دئموکراتيکلشمهسينه حصر ائتميش علی مسیو تبريزی’نين حياتي](https://www.araznews.org/fa/wp-content/uploads/2014/09/19.jpg)
علی حاجي محمدباغير اوغلو تبريزي 1866-جي ايلده تبريز شهرينده مؤمين بير عاييله ده دونيايا گؤز آچدي. او، ياشيدلاري کيمي محلله مکتبينده تحصيل آلدي، بورادا قرآن کريمي اوخوماغي، شرعيتي اؤيرنمکله ياناشي، فارس ديلي ايله ده ياخيندان تانيش اولدو. مکتبده اونا دا ياشيدلاري کيمي سعدي شيرازي’نين “گولوستان” ،”بوستان” اثرلريندن پارچالار اَزبَرلَتديلر.
بوتون بونلار اونون آنا ديلي ايله ياناشي، عرب و فارس ديللريني اؤيرنمهسينه شرايط ياراتدي. ايتي يادداشي و درين موحاکيمهسيله ياشيدلاريندان سئچيلن علي محمدباغير اوغلو عرب-فارس ديللري ايله ياناشي، روس و فرانسيز ديللريني ده اؤيرنمهيه باشلادي.
دوغولدوغو شهرده مدرسه تحصيلي آلديقدان سونرا بير چوخ اؤلکهلره سياحت ائتمهلي اولدو، کربلا شهرينده ايمام حسین’نين مزاريني زيارت ائتديگينه گؤره اونو کربلايي علي کيمي چاغيريرديلار.
کربلايي علي حيات يولونو معينلشديرمک اوچون چوخ گنج ياشلاريندا روسييا’ني، آوروپا’نين بير سيرا اؤلکهلريني گزيب دولاندي، فرانسا اينقيلابلاري تاريخيني اؤيرندي. فرانسيز خالقينين دئموکراتييا اوغروندا موباريزهسي، آخيديلان قانلار و الده ائديلن نتيجه اونو جلب ائتدي. اودور کي، وطنينين ده مونارخييادان خيلاص اولوب دئموکراتيک رئسپوبليکايا چئوريلمهسي اوچون يوللار آختارماغا باشلادي.
بير مدت ايستانبول’دا ياشايان و اوراداکي مونارخييا علئيه دارلاري ايله اوزون-اوزادي صؤحبتلر ائدن کربلايي علي تبريز’ه قاييتديقدان سونرا آز زاماندا مسيو علي کيمي تانيندي. بو دا سببسيز دئييلدي. چونکي، او، صؤحبتلرينده فرانسيز خالقينين رئسپوبليکالي قورولوشونا کئچمک اوچون آپارديغي موباريزهسيندن تئز-تئز ميثاللار چکيردي.
کؤهنه ايداره ائتمهدن جانا دويموش خالق کوتلهلري ده بير يئني لشمه ايستهييردي. اودور کي، مسیو علي کيمي آيدينلارين صؤحبتلريني ماراقلا دينلهييرديلر. تکجه قاجارلار سولالهسينين ايداره ائتديگي اؤلکهده دئييل، دونيانين هر يئرينده 20-جي يوزايلين باشلانغيجيندا بير اينقيلابي احوال-روحيه حاکيم ايدي.
19-جو يوزايلين اورتالاريندا کارل مارکس و فريدريش انگلس’ين حاضيرلاديغي و قورولتايدا قبول اولونان “کومونيست پارتيياسينين مانيفستي”نده دئييليردي کي، آوروپادا بير کابوس دولاشماقدادير، کومونيزم کابوسو! 20-جي يوزايلين باشلاريندا کومونيزم کابوسو آوروپا’دان کنارا چيخاراق آسیا’دا، آفريقا’دا، آمريکا’دا دا دولاشماقدا ايدي.
اورتا عصر دورغونلوغوندان چيخماق ايستهين شرق خالقلاري دا دئموکراتييا، اينسان حاقلاري اوغروندا موباريزهيه قوشولموشدولار. بو موباريزهنين اؤنونده آدديملايانلاردان بيري ده مسیو علي ايدي. ايران’دا شاه ايداره ائتمه اوصولو موجود اولماسينا باخماياراق، اؤلکه دئمک اولار کي، ايکي يه بؤلونموشدو. قوزئي روسييا’نين، گونئي ايسه بؤيوک بريتانييا’نين تاثيري آلتيندا ايدي. هله بو آزميش کيمي بئلچيکاليلار دا اؤلکهده نوفوذ صاحيبي ايديلر. خالق خاريجي گوجلرين اؤلکهدن چيخاريلماسيني، قاجارلار سولالهسينين ايصلاحاتلار کئچيرمهسيني ايستهييردي.
خاريجي گوجلر و اؤلکهدهکي موحافيظه کارلار ايسه ايصلاحاتلاري انگللهيير، آناياسانين قبول ائديلمهسيني ايستَميرديلر. بئله گرگين و آغير گونلرده مسیو علي خالقينين خيلاصيني سوسيال-دئموکراتلارلا بيرگه اولماقدا گؤروردو. 1906-جي ايلده تبريز’ده “ايجتيماعيون- عامیون” تشکيلاتيني قورانلاردان اولان مسیو علي، حاجي علي داروفروش، رسول صدقياني و مسلکداشلاري “يارديم کاساسي” تشکيل ائديرلر. آغا مير باغير، آغا محمد صاديق قازانچي، مسیو علي خزيندارليغي اؤز اوزرلرينه گؤتورورلر. بير هفتهده خالقدان 36 مين تومن پول توپلانير. اينقيلابچيلار ميتينقلر تشکيل ائدير، کوچه و مئيدانلاردا اينسانلاري اطرافلارينا توپلاياراق اونلارا حريت و مشروطه حاقيندا صؤحبتلر ائديرلر.
يارانميش شراييط و آپاريلان تبليغات، تشکيلات ايشي اؤز تاثيريني گؤسترير. دئموکراتيک انجومنلر ياراديلير. بو انجومنلرين بعضيلري آز بير واختدا اينقيلابي حرکاتا باشچيليق ائتمکله ياناشي، ايالت و ويلايتلرده حاکيميت اورقانينا چئوريلير.
اينقيلابين تاثيري ايله ياراديلان انجومن و “مرکزي غیبی” يالنيز تبريز’ده دئييل، جنوبي آذربايجانين باشقا ويلايت و ماحاللاريندا دا تهلوکهسيزليک و امين آمانليق ياراديلماسي قايغيسينا قالير، بازارلاردا قييمتلرين صونعي شکيلده باهالاشديريلماسينين قارشيسيني آلير. چوخ واخت علي مسیو’نون ائوينده کئچيريلن “مرکز غیبی” تشکيلاتي تبليغات ايشينه ده ديقتي آرتيرير. 1906-جي ايل اوکتيابرين 6-دا ميرزا علي اکبرخانين رئداکتورلوغو ايله “انجومن” قزئتي نشر ائديلمهيه باشلانير.
1906-جي ايلين دئکابريندا مجليسه سئچکيلرين باشا چاتماسيندان ايستيفاده ائدن والي محمدعلي ميرزا ايالت انجومهنيني باغلاماق ايستهيير. بو آدديم قارشي دورماني داها دا دَرينلشديرير. علي مسیو، حاجي علي داروفروش، رسول صدقيانيين رهبرليک ائتديگي گيزلي “مرکز غیبی” کوميتهسينين تشببوثو ايله ايرتيجاعچيلاردان مير هاشيم، ايمام جومعه و … تبريز’دن قووولور.
1907-جي ايلين بيرينجي ياريسينا قدر گونئي آذربايجانين’دا، دئمک اولار، وارلي دا، کاسيب دا شاه دئسپوتيزمين، فئودال اؤزباشيناليغينا و ايمپئرياليستلره قارشي واحيد جبهه ده چيخيش ائدير. يانوارين 23-ده ايسه مينلرله اينسان کوچهلره آخيشير. تبريز بازاري باغلانير، تعطيل اعلان ائديلير. اوچ گون سونرا ايسه موجاهيدلرين رهبرليگي ايله بوتون دؤولت ايدارهلري، حربي قارنيزون توتولور.
آذربايجان دئپوتاتلارينين وئرديکلري طلبلر قيد-شرطسيز يئرينه يئتيريلير، اؤلکهده اساس قانونلو ايداره ائتمه ياراديلديغي اعلان ائديلير. لاکين شاهين اطرافيندا توپلاشان ايرتيجاعچيلار دئموکراتيک تدبيرلري هر واسيطه ايله انگللهيير. شهرده قايدا-قانون ياراتماق آدي آلتيندا آغا شئخ سليمي’نين، علي مسیو’نون، حاجي علي داروفروش’ون، ميرزا قافار زنوزی’، قافقاز موجاهيدلرينين و … شهردن چيخاريلماسي اوچون قرار وئريلير.
بو قراردان خبر توتان خالق کوتلهلري، ائله جه ده “مرکز غیبی ” عوضولري سيلاحا ساريلاراق ايرتيجاعچيلارا قارشي چيخيرلار. وضعیت گئتديکجه گَرگينلشير. واختي ايله تبريز’دن قووولموش مير هاشيم’ين رهبرليک ائتديگي دَوهچي محللهسينين قولوزورلولاري تبريز’ده ايرتيجاعني و تفريقهچيليگي گئنيشلنديرير. شهرده اوچ گون گرگين دؤيوش گئدير. مير هاشيم و سيلاحداشلاري مشروطي، انجومن، علي مسیو باشدا اولماقلا موجاهيدلره قارشي گئنيش تبليغات آپارير، اونلاري دينسيز، بابي آدلانديريرلار.
1908-جي ايل اييونون اولينده مير هاشيم باشدا اولماقلا ايرتيجاعچيلار امیرقيز و خيياباني محللهسينده اينقيلابچيلارا هوجوما کئچيرلر. تئهران’دا مجليس توپا توتولور. لاکين علي مسیو، حاجي علي داروفروش، حاجی مهدي آغا باشدا اولماقلا، ستارخان و باغيرخان’ين رهبرليک ائتديگي موجاهيدلر دسته سي قطعيتلي دؤيوش آپاريرلار. علي مسیو’نون قيزي نازنين’ده اونلارلا تبريز’لي قادين کيمي مشروطهچيلرين سيراسيندا ايرتيجاعچيلارا و روس قازاقلارينا قارشي ووروشور.
شاه مشروطهچيلري سوسدورماق اوچون والي عین الدوله’نین رهبرليگي آلتيندا آوقوست آييندا تبريز’ه دؤرد سواري آلايي، 8 توپ گؤندرسه ده، مشروطهچيلري رام ائده بيلمير. تبريز’ين تاثيريندن ايصفاهان’دا، رشت’ده و … ايالتده ده اينقيلابي حرکت گوجلهنير. شاه مجبوريت قارشيسيندا قالاراق کونستيتوسييالي ايداره ائتمهيه راضيلاشير. لاکين شاه و طرفدارلاري مشروطهچيلري محو ائتمک اوچون اونلاري داخيلدن پارچالاماغا، خائن مئتودلاردان ايستيفاده ائتمهيه اَل آتير.
1909-جو ايلده تبريز شهرداری سینه رهبرليک ائدن علي مسیون’ون 1910-جو ايلده روسييا’نين تبريز’دهکي کونسوللوغونون امکداشلاري طرفيندن زهرلَنهرک اؤلدورولدويونو سؤيلهييرلر.
1911-جي ايلين سئنتيابريندا صمدخانين رهبرليگي ايله 4 مين نفرليک سيلاحلي دسته ده تبريز موجاهيدلرينين اوزَرينه گؤندريلسه د، قهرمان شهر مغلوب اولمور. روسييا خاريجي ايشلر ناظيرليگي قافقاز جانيشينينه تئلئقرام ووراراق “ياخين منطقه لردن مومکون قدر چوخ حربي قوه توپلاييب تبريز اوزَرينه گؤندرمه یي” امر ائدير.
1911-جي ايلين دئکابرين 14-ده روسييا قوشونلاري تبريز شهريني توتور. عاشورا گونو موجاهيد و اينقيلابچيلاردان 80 نفره ياخيني، او جوملهدن روحاني ثقه الاسلام، “مرکز غیبی “نين و انجومنين عوضولريندن شيخ سليم، صادق الملک، علي مسیو’نون اوغلانلاري 20 ياشلي حسن و 18 ياشلي قدير دارا چکيلير. موجاهيدلرين املاکي موصاديره اولونور، ائولري ديناميتله پارتلاديلير. بوتون بو غَدارليقلارا باخماياراق، آرادان 101 ايل کئچديکدن سونرا علي مسیو’نون ائوي تعمير ائديلهرک موزه یه چئوريلير و 2013-جو ايل نوروز بايرامي گونلرينده موزه نين آچيليشي اولور.تاريخ، اوندان حيصه گؤتورولرسه تاريخ اولار، گؤتورولمهدن اوخونارسا ناغيلدان عيبارت اولار.
کؤچورن: آرازنیوز اینترنتی سیته سی