سید جعفر پیشه ورینین دوغوم گونو موناسیبتیله
“اونو غئیری -عادی گله‌جک گؤزله‌ییردی…”
۱۵ ایل بوندان اؤنجه سئیید جفر پیشورینین ۹۴ یاشلی باجیسی سوغرا خانیملا اوزون مودت علاقهساخلادیقدان سونرا قارداشیییا باغلی سؤیله‌دیگی خاطیره‌لری سیزلره تقدیم ائدیرم. یازی ایلک دفعه۱۹۹۹-جو ایلده “۲۱ آذر”درگیسینده چاپ اولونوب.
پروانه محمدلی
سوغرا خانیم آذری (جاوادزاد) – ۲۱ آذر حرکاتینین لیدئری، آذربایجان دئموکرات فیرقه‌سینین قوروجوسو و رهبری سئیید جفر پیشورینین باجیسیدیر. هر ایکی آذربایجاندا و ایراقدا یاشاییب، ایشله میشدیر. ایجیتماعى-سیاسی فعالیته ماراق گؤسترمیش، آدف-نین فعال عوضویریندن اولموش، ایجتیماعی ایشلرده چالیشمیشدیر. حیات یولداشی میراغا آذری آذربایجانین هر ایکی تاییندا، ایراقدا دمیریولو و کؤرپوسالما اوزره موهندیس ایشله‌ییبدیر. بو گون آذربایجاندا اینشا ائدیلمیش بیر نئچه کؤرپو اونون آدی ایله باغلیدیر.
ایش ائله گتیرمیشدی کی، سوغرا خانیم قارداشی سئیید جفر پیشوری ایله تک اوشاقلیقدا دئییل، سونرالار دا اوزون مودت عاییلهلیکجه بیر یئرده یاشامیش، قایغیکئش بیر باجیکیمیپیشورینین همدردی و سیرداشی اولموشدور.
سئیید جفر عاییله ده‌کی بئش اوشاقدان ایکینجیسی ایدی. صفر آیینین ۱۳-ده دوغولموشدو. کندین باشبیله‌نی میردامت (ونون قاباقجادان هر شئیی گؤرمک قابیلیتی واردی) آتاسینا دئمیشدی کی، بو اوشاق چوخ آغیر گونده دونیایا گلیب. اوشاغی قادا- بالادان اوزاق ائلمک اوچون یئددی ایل اونون اؤزو آغیرلیغیندا صدقه پایلانمالییدی. گله‌جکده اونون باشینا نه‌لر گله‌جگینی تکجه آللاه بیلیردی. تزه دوغولموش اؤولاد هاقدا بو سؤزلری ائشیدن گنج ار-آرواد چوخ موتاثیر اولموشدو.و یئددی یاشینا قدر هر ایل اونو ترزینین بیر گؤزونه چیخاریر، او بیری گؤزونه ایسه اؤزو آغیرلیغیندا دویو، بوغدا و س. قویوردولار.
بئش یاشیندا آرتیق یازیب اوخوماغی باجاریردی. موتالیه ائتمگی چوخ سئویردی.بعضاً اونو اویناماغا چاغیراندا باجیسینا دئییردی کی، گئت اؤزون تک اوینا، منه قاریشما.
ادبیات، تاریخ، فلسفه‌یه عایید الینه نه کیتاب دوشوردوس، هامیسینی اوخویوردو. چوخ گوجلو هافیزه‌سی واردی. موللا آتاسینا اونون باغداددا تحصیل آیماغینی مصلحت گؤرموشدو.
سوغرا خانیمین سؤزلرینه گؤره آتاسی کند تصروفاتی ایشلری ایله مشغول اولوردو. پاییزین سونو و قیش آیلاریندا ایشی آز اولدوغوندان ایشله‌مک اوچون گوزئی آذربایجانا، روسییایا گئدردی:
– آتا طرفیم خالخالدا مشهور اولان تباتبای سئییدلریندن ایدی.آتام چوخ زحمتکئش ایدی. کندده هامی اونا حؤرمتله یاناشیردی. زئیوه کندینده کند اهلی قاچاق-قولدور الیندن جانا گیمیشدی. هر پاییز ییغیلان محصولو تالان ائدیب آپاریردیلار.ائله اولوردو کی، کندلییه اکمک اوچون توخوملوق ساخلامیردیلار.
سئیید جفر بونلاری گؤروب دئییردی کی، من بئله یاشاماق ایستمیرم، من بو حیاتی دییشمک ایسته‌ییرم. اون یاشلی اوشاغین سؤیله‌دیکلرینه بؤیوکلر او قدر ده اهمیت وئرمیردیلر.
۱۹۰۵-جی ایلده باکییا کؤچورلر. بولبوله‌ده یاشاییردیلار. سئیید جفر ده بولبوله‌ده‌کییئنی مکتبه گئدیردی. بیر نئچه آیدان سونرا موعلیمی آتاسینی چاغیریب دئییب کی، من باجاردیغیمی اونا اؤیرتدیم، نه کیتاب وئریرمس، هامیسینی بیلیر، هافیزه‌سی گوجلودور، چوخ ایره‌لی گئده‌جک.
او، امک فعالیتینه ده چوخ ائرکن باشلامیشدی.سئیید جفر اوخودوغو مکتبده هم ده ایشله‌ییردی – زنگی چالیر، قاپی-پنجره‌یه دیقت ائدیردی. ۱۳-۱۴ یاشلی بو اوغلانا موعلیملر هردن درس کئچمگی ده اعتیبار ائدیردیلر.
سونرالار تحصیلینی سابونچودا داوام ائتدیردی. او واختیار ایراندان چؤرک پولو قازانماق اوچون باکییا چوخلو کندلیلر گلیردی. سحر ائرکندن ایشه گئدن فهله‌لر ۲۰۰ قرام ات، ل۰۰ قرام نوخود، بیر دنه سوغانی ایچینده سو اولان ساخسی بیر بارداغا آتیب، بالاجا بیر حَیَطده‌کیسوبانین اوستونه قویور، آخشام دا گلیب اونو گؤتوروب یئییردیلر. قازاندیقلاری بیر ماناتلا دولانیر، هله اوندان ایرانداکی عاییلهلرینه ده گؤندریردیلر. نئفت قویولاریندا ایشله‌ییردیلر. قویونو قازاندا اول قاز چیخیردی، چوخ واخت بیچاره‌لر قازدان بوغولوب، ائله اوراداجا جان وئریردیلر.
سوغرا خانیم اؤزو ده بوتون بو اولایلارین شاهیدی اولموشدو بو سؤزلری دریندن کؤکس اؤتوروب سؤیله‌میشدی کی،سئیید جفر بوتون بونلاری گؤروب دئییردی کی، ایراندا قولدور- قاچاقلارین اونلارین باشینا آچدیقلاری اویوندان بورا قاچیب گلسه‌لر د، بورادا دا بیر گون گؤرموردولر. او بئله شئیلری چوخ گؤرموش و بو هاقدا چوخ فیکیرلشمیشدی. اینقیلابی روح دا اوندا بئله حاللاری گؤردوکدن سونرا یارانمیشدی.
بیزدن تئز آیری دوشموشدو.اوزونو چوخ واخت ائوده ده گؤرموردوم. قازانیب ییغدیغی پوللارا دا خیردالاندا ایکی اوتاق کیرایله‌میشدی.ایرانلی فهله‌لرین یاشادیغی یئرلرده ائلانلار یاپیشدیریب اونلاری کؤنوللو آچدیغی کورسلارا (ونلار پولسوز ایدی) دعوت ائدیردی. گون عرضینده ائله اولوردو کی، طلبه‌لرله ۲-۳ نؤوبه‌لی درس کئچیردی. آتام اونو دانلاییب دئییردی کی، چوخ چتین ایشدن یاپیشیرسان، باجارمازسان. او ایسه آتاما قولاق آسمیردی. بئلجه اوچ ایل موعلیملیک ائتدی.اصلینده آتامینونا تاثیری داها چوخ اولموشدو. آتام ستتارخانین یاخین موجاهیدلرین- دن ایدی. هله او واختلار آتاملا دوستلاری آراسیندا فدایلر، اینقیلابچیلار باره‌ده صؤحبتلر اولوردو. ۱۱-۱۲ یاشلی سئیید جفر ده همیشه اونلارین قولاق یولداشی اولاردی. صؤحبته قاریشیب بیر سؤز سوروشاندا اونا گولوب دئیر دیلر کی، سن بئله شئیلری بیلمک اوچون هله چوخ کیچیکسن.
او واخت تکجه بؤیوک باجیم اؤز عاییلهسی ایله بیرلیکده بو تایا گله بیلمه‌ییب، ایراندا قالمیشدی. سئیید جفر آرادا واخت تاپیب باجیمی باکییا گتیرمک اوچون ایرانا گئتمیشدی.لاکین او واختلار کندلرده یاییان آمانسیز قیزدیرما خسته‌لیگی باجیمی و اونون عاییلهسینی یاخالامیشدی، خسته‌لیکدن هئچ بیری سالامات قالمامیشدی. بو فاجیعهعاییلهمیز، خوصوصیله سئیید جفره چوخ پیس تاثیر ائتمیشدی. او بیر مودت خسته دوشموشدو…
ایکی باجی، اوچ قارداش اولموشوق. قئید ائتدیگیم کیمی بؤیوک باجیم قیزدیرما خسته
لیگیندن بیزی واختسیز ترک ائتدی. خاتیره‌سینی یاشاتماق اوچون آدینی بؤیوک قیزیما قویدوم. حیات یولداشیمچوخ صمیمی و جیدی آدام ایدی. سئیید جفرله یاخین دوست ایدیلر. او بیری قارداشلاریمدان بیری حکیم، او بیری ایسه موهندیس ایدی. میرسه‌لیم اwللر هورریت” قزئتینده مقاله‌لر یازیردی. پئتئربورقدا اوخویوب. دمیریولو،سو،شوسسئ یولو اوزره موهندیس اولموشدور. باکیدا او واختلار ایچمه‌لی سو مسلسی چتین ایدی. تک-تک دؤولتلیلرین حَیَطینده سو اولاردی. سویو تکزئینالابدین تاغییئو چکدیرمیشدی. سونرالار شاماخی وقوبا طرفلردن باکییا سو چکیلمه‌سینده اونون بؤیوک رولو اولوب.
کیچیک قارداشیم میرخه‌لیل اوزون مودت باکیدا موسا ناغییئو آدینا خستخانانین دؤرد کورپوسونون مودیری اولوب. هم ده تیبب اینستیتوتوندا درس دئییردی…
سئیید جفر ائله اوشاقلیقدان چوخ موتالیه ائدیردی. دونیا مالی، وار- دؤولت اونو هئچ ماراق لاندیرمیردی. ائود، چؤلده ایشله‌مکله آراسی یوخ ایدی. آنام دا اونو همیشه ائله بو خاصیتینه گؤره دانلاردی. هردن یانینا دوست-یولداشلاریگلنده یا قیزغین موباحیثه لر ائدر، یا دا تئاتر اویونو چیخاراردیلار. او واختلار ایراندا تئاتر – فیلان یوخ ایدی. یئگانه تاماشاچیلاری دا من اولاردیم.
بیرینجی دونیا موحاریبه سی گئدن زامان یاشاییش چوخ آغیرلاشمیشدی. بیر یاندان دا ائرمنی- -موسلمان داواسی جاماعاتی یامان گونه قویموشدو. او نانکورلار همیشه بایرام واختی نووروزدا قولدورلوق ائدیر، ائولری سویور، آرایا قان سالیردیلار. او واختلار بو حادیثه یله باغلی کدرلی بیر شئیر دیللرده دولاشیردی. آدی گرک کی،”یاشاردی گؤزل عسگرلریمیزین گؤزو” ایدی.
سئیید جفری قزایا سالاندا بیر ائرمنیدن ایستیفاده ائتدیلر. منیم بیر جاوان اوغلوم دا۲۳یاشیندا بیر ائرمنی حیله سینین قوربانی اولدو…
قارداشیمین گؤردویو ایجتیماعی -سیاسی ایشلریندن چوخ یازیبلار. اونونچون ده بو باره‌ده چوخ دانیشمایاجاغام.
ایلک مقاله‌سی گرک کی، “یولداش” قزئتینده چیخمیشدی. سونرالار اؤزو ائله ۱۷-یه یاخین قزئت چیخاریردی.
سئیید جفر شاه سارایینا یاخین بیر قیزیا ائولنمیشدی. آتاسی شاهین اعتیبار ائتدیگی مأمورلاردان ایدل. äناسی ایسه طیفلیس تورکلریندندی (ینی آذربایجانلی). چوخ گئج ائولنملشدی، پئشکار اینقیلابچی ایدی. ائولننده سارایلا علاقه سی اولان قیزلا ائولنمیشدی کی،سارایا نوفوز ائده بیلسین.
سئیید جفر ایشی ایله باغلی بیر یئره گئدنده معصومه منیم یانیمدا قالاردی. سئیید جفره قارشی چوخ نزاکتلی، قایغیکئش ایدی. اونون ایشلرینه قاریشماز، اونون راحاتلیغی اوچون همیشه شراییط یاراداردی. معصومه خانیم یاخشی تار چالاردی. بیرجه اوغوللاری قالدی. آتاسینین ائودن سون گئدیشینده اوغلو دریوشون ۲۰ یاشی واردی. حیات یولداشینین موعمالیؤلوموندن سونرا معصومه خانیم باکیدا قالا بیلمه‌دی. دریوش دا سونرا بیبیسی قیزی – ینی منیم بؤیوک قیزیم ایله ائولندی. ایکی اؤولادلاری اولدو. بیری آتاسینین، او بیری ایسه آناسینین صنعتینی سئچیب، موهندیس و حکیم اولدولار.ایندی آلمانییادا یاشاییرلار.
منه بعضاً قارداشیملا باغلی غریبهسواللار وئریرلر. اونلاردان بیری ده س.ج.پیشورینین وصیتنامه یازیب قویماسی ایله باغلیدیر.
اونون آخی، جمعی ۵۵ یاشی وار ایدی. بیزیم شرق عالمینده وصیتی عادتن اؤلومقاباغی یازیب قویورلار. بونو دا عادتن آهیل، یاشلی بیر ده تئزفیکله اؤله‌جگینی بیلن و دو یان خسته آداملار ائدیرلر.
او عؤمرو بویو چوخ ازیتلره قاتلاشمیشدی. اون بیر ایل”قصری-قاجار ” حبسخاناسیندا ساخلانیلاراق ایشگنجه‌لره دؤزموشدو. اورادان چیخاندا اونو چتینلیکله تانییا بیلدیم. او آغبنیز ایدی، ایری گؤزلری واردی. اوشاقلارین ایچینده ان گؤزگه‌لیملیسی ایدی – ظاهیری آناما چکمیشدی. زینداندان آزاد اولاندا قارایانیز اولموش، گؤزلری آلاجالانمیشدی.
آذربایجان مییلی هؤکومتینین قلبه‌سیندن چوخ فرحله‌نیردی. یئتیم اوشاقلاری کوچه‌لردن ییغیشدیرمیش، کندلیلره تورپاق پایلامیش، قادینلارا هورریت وئرمیش، تورک دیللی مکتبلر آچدیرمیشدی. بیز او زامان عاییلهمیزله ایراقدا ایدیک. یولداشیم سولطاناباددا دمیریول چکیلیشینه رهبرلیک ائدیردی. بیزه مکتوب یازمیشدی کی، نیی گؤزله‌ییرسینیز، قاییدین وتنه. بیز ده گئری دؤندوک.
۱۹۴۶-جی ایلین دئکابر آییندا اونو بورایا – باکییا چاغیردیلار. منه اوندا خبر ائلمیشدی کی، الینده واجیب ایشی ده اولسا قویسون، دورماییب گلسین.خاسیتینه بلد ایدیم. تئز-تله‌سیک بیز ده یولا دوشدوک. بیزی بیر نئچه عاییله ایله بیرلیکده باکییا گتیردیلر. مردکاندا بیر حربی ساناتورییا واردی. اورادا ایکی آیا یاخین ساخلادیلار، سونرا بیزی تلم-تله‌سیک باشقا یئره آپاردیلار. س.ج.پیشوری بیزه هئچ نه گؤتورمه‌یه ایجازه وئرمه‌دی. دئدی کی، ۲-۳ گونیئنه قاییداجاغیق. آما صفریمیز چوخ اوزون چکه‌سی اولدو. اwل آستارایا، سونرا ایسه ناخچیوانا گئتدیک. سئیید جفر اؤز ماشینینین ایختییارینی منه و خانیمینا وئرمیشدی. او واختلار آذربایجانین بیرینجی کاتیبل اولموش میرجفر باغیروولا اونون آراسیندا مخفی صؤحبت اولموشدو. م.باغیروو چالیشیردی کی، او، سرحد رایونلاریندان ایمتیناع ائتمه‌یه راضیلیق وئرسین. بونون اوچون اونا چوخ شئی بویون اولوردو. قوشون، سیلاه-سورسات، عومومیتله هر نه ایستسه ایدی آلاجاقدی. لاکین س.ج. پیشوری بونا هئچ جور راضی اولموردو. او دئییردی کی،بو ایشه قول قویسام خالق منه نه دئیر؟
م.باغیرووونی. ستالینله سونونجو دفعهدانیشیغیندان سونرا پیشورییه فیکیرلشمک اوچون واخت وئریلمیشدی. او زامان ۳ گون عرضینده بوتون ایرانبویو سرحدلر آچیلدی.
م.باغیروولا صؤحبتدن سونرا اونون قانیچوخ قارالمیشدی. دئییردی کی، بیزی بورا گتیرمکله آلداتدیلار. اونون دئدیگی ایشه راضیلاشسام، منه نه دئیرلر؟ قاییتمالی اولاجاغام، قوشونلاری ییغاجاغام. لازیم گلسه فدایلری باشیمیزا ییغیب پارتیزانییق ائده‌جگیک. سون سؤزلریندن بیری ده بو اولدو کی، بوردا داها قالماق اولماز، سحر ده اولماسا، او بیری گون یولا چیخمالیییق. باکیدا و رئسپوبییکانین بیر چوخ رایونلاریندا یئرلشدیردیگی فدایرین هر بیر احتییاجی ایله اؤزو مشغوی اولوردو. یوخاریداکی سؤزلری دئیندن سونرا اوفدایلرینه پول و پالتار چاتدیرماق اوچون ماشینا مینیب یولا دوشدو. اونو دا دئییم کی، سون ۳ گون عرضینده شخصی سوروجوسونو (سوروجوموز تانینمیش ضیالی چئشمازرین قارداشی ایدی) دییشدیرمیشدیلر. یئنی پئیدا اولموش سوروجونو ایسه ماشینی تمیزله‌مک اوچون مندن بعضی شئیلری سوروشاندا گؤره بیلدیم،تورکجه نى لهجینن دانیشیردی.سونرالار بیلدیم کی،ائرمنییمیش.
۱۹۴۷-جی ایل اییولون ۱۱-ده او، آوتوموبیل قزاسینا دوشوب، هلاک اولدو. دئدیلر تصادوفی حادیثه دی، قزادی، فیلاندی…
بیر اونو بیلیرم کی، اؤلسی وار، گئده‌سی یوخدو دئین او سئیید جفر، بیزیم سئیید جفرین قاتیلی اولدو!
“۲۱ازر” ژ، ۱۹۹۹-جو ایل،یانوار،باکی.
پ.س.قئید ائدیم کی،سوغرا خانیملا گؤروشوب صؤحبتلشمه‌یه آز قالا اوچ-دؤرد آی صرف ائتمیشدیم.عومومیتله ،سوغرا خانیم باشدا اولماقلا بو حؤرمتلی شجره‌نین داوامجیلاری سئییدجفر پیشوری کونوسو ایله باغلی قاپییا گلنلریکؤنولسوز قارشیلاییر،چوخزامان کلمه کسمکبئله ایستمیردیلر. گؤرونور،بونون سببلری واردی.زامان-زامان بو تاریخی شخصیته-س.ج. پیشورییه اونوانلانان (ؤزللیکله ده سووئت دؤنمیند)دورلو-دورلوشر-بؤهتاندان،یانلیشلیقلاردان،تهریفلردنیورولموشدولار.آما من شانسلی اولدوم.بو اوز-گؤزو نورا بویانمیش و هافیزه‌سینی آهیل یاشینا باخمایارق گؤزل هیفز ائلمیش سوغرا خانیملا اونسیت یارادا بیلدیم.و سوندا اونوندیلیندن بئله بیر دیرلی خاطیره‌نی یازماق منه نصیب اولدو.ان باشلیجاسی ایس،بو صؤحبت-موصاحیبه سوغرا خانیمین سئییدجفر پیشورینینانادان اولدوغو گونو ائلجه ده ایلینی ده دقیقلشدیرمه‌یه ایمکان وئردی.بو چوخ اؤنملی تاریخینوزه چیخاریلماسیندا منیم ده رولوم اولدوغوندان ایکی قات سئویندیم. (س.ج. پیشورینین توللود تاریخی بیر سیرا کیتاب و یازیلاردا فرقلی اولاراق ۱۸۹۳، ۱۸۹۷ و حتّی ۱۸۸۸-جی ایل وئریلیردی. دوغما باجیسی سوقرا خانیم ایسه س.ج.پیشورینین ۱۸۹۲-جی ایلده آنادان اولدوغونو دئییر. بو تاریخ س.ج.پیشورینین ۱۹۳۰-جو ایلده ایستینطاقا وئردیگی معلومات و «آژیر»ده اؤزو حاقیندا یازدیغی تاریخله دوز گلیر.) او واختدان بؤیوک موتفککیرین دوغوم تاریخی ایلک دفعهولاراق دقیقلیگی ایله موعین ائدیلمیش اولدو – ۱۸۹۲-جی ایل،صفر آیینین ۱۳-نو،یه‌نی آوقوست آیینین ۲۶-نی س.ج. پیشورینین دوغوم گونوکیمی یادداشیمیزا حک ائله‌دیک!
