– امین فضلی*

سال گذشته سالی پرفراز و نشیب برای ترکیه بود. بسیاری از اتفاقات رخ داده در یک سال گذشته بارها در تیتر روزنامه‌های بین المللی جای گرفت. تداوم روند صلح با گروه تروریستی پ.ک.ک، ورود نمایندگان محجبه به مجلس ترکیه، اعتراضات پارک گزی و پیامدهای آن، افشای فساد کلان مالی و رخدادهای دیگر انتخاب رای دهندگان را متاثر نموده‌است. برخی از این اقدامات تاثیر مثبت بر آرای حزب حاکم داشته و برخی دیگر ریزش آرا را در پی داشته‌است. مروری بر وقایع مهم سال گذشته ترسیم فضای موجود ترکیه در یک روز مانده به انتخابات محلی را آسان‌تر خواهد کرد.

موفقیت های آ.ک.پ و افزایش آرا

آغاز روند صلح با پ.ک.ک از گام های جسورانه حزب آ.ک.پ در راستای حل مساله کردها در ترکیه به شمار می‌رود. این اقدام حزب حاکم آغاز راهی دشوار برای ترکیه بود. در راستای ادامه روند«حل مساله کرد» برای اولین بار در ماه ژانویه هیاتی متشکل از نمایندگان حزب ب.د.پ که شاخه سیاسی پ.ک.ک به شمار می‌رود برای دیدار با رهبر زندانی تروریست های پ.ک.ک به زندان «ایمرالی» رفتند. در همین راستا پیام اوجالان در گردهمایی نوروز خوانده شد. او در این پیام خواستار عقب‌نشینی نیروهای پ.ک.ک از مرزهای ترکیه شده‌بود. دعوت از 63 نفر از هنرمندان و شاعران ترکیه به عنوان «ریش سفید» و سفر آنها در 7 گروه 9 نفره به مناطق مختلف ترکیه از جمله اقدامات بعدی دولت اردوغان برای حل مساله کرد بود. تمامی این اقدامات موافقان و مخالفانی داشت ولی آشکار است که حل مساله‌ای که دهها سال بی‌نتیجه مانده‌بود باعث افزایش آرای حزب عدالت و توسعه و تقویت هرچه بیشتر آن می‌شد ولی به نتیجه نرسیدن روند موجود، موضوع همچنان مورد بحث موافقان و مخالفان است. عدم پیشرفت در حل مساله کردها خود تبدیل به معضلی جدید برای دولت اردوغان شده‌است به طوریکه میزان مخالفان روند مذاکرات صلح بر اساس برخی نظرسنجی‌ها به 72 درصد رسیده‌است.

مساله پوشش کارکنان محجبه در محل کار از جمله اقدامات مثبتی بود که در سال گذشته به آن پرداخته‌شد. اگرچه این موضوع باعث رویارویی طرفداران لاییسیته و اسلامگرایان شد ولی با توجه به مسلمان بودن اکثریت مطلق جمعیت ترکیه حل این مشکل اهمیت خاصی برای تمامی احزاب داشت. میزان اهمیت این موضوع با توجه به محجبه بودن حدود 51 درصد زنان در استانبول و 44 درصد در ازمیر آشکارتر می‌شود. درصد زنان محجبه در مناطق شرقی‌تر بیش از این میزان است. به همین دلیل امکان حضور زنان محجبه در محل کار در چهارچوب بسته دموکراتیک بدون مانع تراشی اپوزسیون به در ماه سپتامبر تصویب مجلس رسید. در ماه نوامبر نیز پس از اصلاح آیین‌نامه داخلی مجلس 4 نفر از نمایندگان زن برای اولین بار با پوشش اسلامی در مجلس حضور یافتند. با توجه به تاثیر گذاری آرای این بخش از جامعه ترکیه تمامی احزاب سعی در مصادره‌ی حل مساله پوشش زنان در محل کار به نفع خود داشتند ولی شواهد حاکی از آن است که در این رقابت آ.ک.پ موفق‌تر عمل نموده‌است چرا که بر طبق برخی از نظرسنجی‌ها بیش از نصف زنان محجبه به نفع آ.ک.پ رای خواهندداد.

البته اقداماتی مانند عذرخواهی اسراییل از ترکیه به خاطر ماجرای کشتی مارمارای و کشته شدن چند نفر از شهروندان ترکیه، بهبود جایگاه اقتصادی ترکیه و کسب درجه اقتصادی «قابل سرمایه‌گذاری» و بازپرداخت بدهی‌های ترکیه به صندوق بین المللی پول، افتتاح پروژه عظیم تونل مارمارای نیز از جمله گام های مثبت حزب عدالت و توسعه بود که در رای آوری برای حزب تاثیرگذار خواهندبود.

اعتراضات، رسوایی‌ها و ریزش آرا

در کنار اقدامات مثبتی که در سال گذشته انجام شد اتفاقاتی نیز رخ داد که به طور حتم باعث ریزش رای حزب حاکم خواهد شد. از جمله این اتفاقات شروع اعتراضات گسترده در سراسر ترکیه به قطع درختان پارک گزی به بهانه بازسازی بود. این اقدام در حقیقت بازسازی «پادگان توپچی‌ها» به عنوان سمبل حرکت اسلامگرایان طرفدار عثمانی در دوران دوم مشروطیت بود. به همین دلیل اعتراضات پارک گزی چهره‌ای مساله‌ای فراتر از مساله محیط زیستی به خود گرفت و در واقع تبدیل به رویارویی طرفداران اسلام‌گرایی سیاسی و سنتی در مقابل مدافعان لاییسیته و اسلام غیرسیاسی شد. نحوه برخورد دولت با معترضان به پروژه پارک گزی عاملی برای تعمیق شکاف بین دو متحد اسلامگرا یعنی فتح ا… گولن که مبلغ قرائتی خاص از اسلام است و رجب طیب اردوغان شد. کشته شدن اتهم ساری‌سولوک، عبدا… جؤمرت، علی‌اسماعیل کورکماز و برکین الوان با دخالت پلیس آنها را تبدیل به نماد مبارزه کرد. بخصوص وفات برکین الوان در چند روز مانده به انتخابات محلی و حضور صدها هزار نفر در تشییع جنازه او بیانگر زنده بودن روح اعتراضات پارک گزی در یک هفته مانده به انتخابات است. اگرچه این اعتراضات پس از غیرقانونی اعلام شدن پروژه بازسازی پارک گزی و توقف آن توسط دادگاه اداری فروکش نمود ولی حواشی اعتراضات پارک گزی به گونه‌ای بود که پس از سپری شدن حدود ده ماه هنوز یکی از موضوعات روز محافل عمومی است.

رویداد مهم دیگری که باعث ریزش شدید آرای آ.ک.پ خواهد شد آغاز عملیات مبارزه با فساد مالی در هفدهم ماه دسامبر بود. این عملیات با هدف مبارزه با رشا و ارتشا و به صورت کاملا محرمانه اجرا گردید. در طی این عملیات تعداد زیادی از تجار، صاحبان سرمایه، مدیران بانک دولتی و بستگان نزدیک مقامات حزب عدالت و توسعه دستگیر شدند. دستگیری فرزندان برخی از وزرا و احتمال دستگیری فرزند اردوغان، حزب آ.ک.پ و اردوغان را با بحرانی جدی روبرو کرد. چهار وزیر کابینه در همین راستا مجبور به استعفا شدند و تغییرات اساسی در سیستم قضایی، امنیت و پلیس صورت گرفت. برخی دیگر از نمایندگان مجلس و مسئولین منطقه‌ای حزب به نشانه‌ی اعتراض از حزب جدا شدند. انتشار فایل صوتی مکالمات اردوغان و پسرش و توصیه وی برای جابجا کردن میلیونها یورو پول نقد ابعاد جدیدی به این پرونده بخشید. پس از آغاز عملیات مبارزه با فساد مالی و درز برخی از اطلاعات مربوط به این پرونده حزب حاکم را با چالشی بزرگ روبرو ساخت. اگرچه طبق نظر سنجی‌ها بیشتر مردم ترکیه اعتقاد به دست داشتن جماعت گولن در افشای فساد مالی دارند ولی آشکار شدن وجود فساد مالی در دولت اردوغان آب ریخته‌ای است که به جوی باز نخواهد گشت.

از طرفی اتفاقاتی مانند نام گذاری سومین پل بوغاز در استانبول به نام یاووز سلطان سلیم اعتراض علویان ترکیه را دربر داشت که باعث کاهش رای علویان به آ.ک.پ خواهدشد. حذف قسم ملی نیز اگرچه باعث خوشنودی کردها و دیگر اتنیک‌ها شد ولی فاصله ملی‌گرایان و حزب عدالت و توسعه را افزایش داد. محدود شدن ساعات فروش الکل، اعلام نظارت بیشتر بر خانه‌های دانشجویی، اعمال محدودیتهای اینترنتی و فیلترینگ برخی سایت ها از جمله مواردی هستند که به نظر بیشتر مردم دخالت مستقیم دولت در زندگی خصوصی شهروندان و محدود کردن آزادیهای فردی به شمار می‌روند.

سیاست ناموفق دولت در قبال مساله سوریه و وقوع اتفاقاتی مانند انفجار بمب در ریحانلی واقع در مرز سوریه و ترکیه که اقدامی تلافی‌جویانه بود و حضور مشکل‌آفرین صدها هزار پناهنده سوری در خاک ترکیه و نیز شایعه آموزش و تجهیز برخی از نیروهای مخالف بشار اسد توسط ترکیه نارضایتی مردم را در داشته‌است.

از طرفی برگزاری دادگاه پرونده کودتای ارگنه‌کن و صدور احکام سنگینی مانند حبس ابد بر علیه نظامیان بلند پایه مانند فرمانده سابق ستاد کل ارتش و فرماندهان ارشد ارتش باعث تعمیق شکاف برخی از اقشار مردم و دولت اردوغان شده‌بود به گونه‌ای که درصد بالایی از مردم این احکام را ناعادلانه دانسته‌اند. حضور 1 میلیون و 89 هزار نفری مردم بر سر مزار آتاترک در روز وفات وی و ثبت رکوردی جدید را می‌توان نشان دهنده رشد حس تهدید جمهوری لاییک توسط اسلامگرایی اردوغان و واکنشی به اقدامات دولت دانست. البته صف آرایی آشکار گولن و اردوغان بهانه‌ای شد تا با استفاده از تغییرات در قوانین قضایی امکان آزادی موقت ژنرالهای ارتش و برخی از دیگر متهمان پرونده‌های سیاسی بوجود آید و حزب حاکم با استفاده از فضای موجود سعی در کاهش نارضیتی افکار عمومی داشته‌باشد.

روز انتخابات و موج آرا

هر چند که شرایط طوفانی ماه های اخیر ترکیه شرایط را برای موفقیت روز افزون حزب عدالت و توسعه دشوار کرده‌است ولی پشتوانه رای این حزب به میزانی هست که موفقیت نسبی را کسب کند. از سویی برنامه‌های موفق اقتصادی دولت و ارتقای قابل توجه جایگاه اقتصادی ترکیه در جهان و نیز ثبات نسبی اقتصاد باعث حفظ آرای موجود خواهدشد. وجود رهبری کاریزماتیک مانند اردوغان نیز در عبور از طوفان انتخابات محلی به کمک حزب آ.ک.پ خواهدآمد. ولی رسوایی‌های پیاپی مالی و کاهش اعتماد به عملکرد دولت مشکلی است که اردوغان درصدد رفع آن خواهدبود. اما مهم‌ترین تهدید برای تداوم موفقیت سال های گذشته‌ این حزب از دست دادن متحدی مانند گولن و صف آرایی آشکار جماعت گولنچی در مقابل اردوغان است. موضوعی که شاید باعث اشتقاق در حزب عدالت و توسعه شود. با توجه به شرایط موجود انتخابات پیش رو شاید دشوارترین امتحان عدالت و توسعه و اردوغان در یک دهه اخیر باشد.

* تحلیلگر مسایل سیاسی

 خبرگزارى دانا