حجت الاسلام و المسلمین علی یونسی دستیار ویژه ریاست جمهوری در مورد اقوام و اقلیتهای دینی و مذهبی ، بارها در مورد تدریس زبان اقوام صحبت کرده و اقوام و زبان آنها را نه تهدید بلکه فرصت دانسته اند.

در هفته های اخیر و در سفر رئیس جمهور دکتر روحانی به استان خوزستان نیز آقای یونسی در گفتگو با خبرگزاری مهر گفت:

” آموزش به زبان اقوام در دستور کار است، آموزش به زبان مادری برای سایر زبانها از جمله مردم عرب خوزستان در دستور کار است” ، وی در باره تدریس به زبان مادری در میان اقوام توضیح داده گفت:

” در نشست هایی که با وزیر آموزش و پرورش داشتیم قرار شد برنامه ای مدون شود تا این مسئله حل شود.”  ایشان گفتند: ” تدریس به زبان مادری از جمله برنامه های آموزش و پرورش است و در حال انجام تحقیقات بر روی آن هستند، آموزش و پرورش زبان اقوام را تا مقطعی که لازم باشد برایشان تدوین می کند.”

جملات بالا و توضیحات دیگر در مورد تدریس زبان اقوام بارها از زبان دستیار ویژه رئیس جمهور بیان شده و در مطبوعات و رسانه ها منعکس شده است ، بر همین اساس ملیّتهای غیر فارس ایران نیز خودرا برای اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی و تدوین زبان مادری برای تدریس در مدارس و دانشگاهها آماده می کنند .

یکی از  ائتنیکهایی که جمعیت چند ده میلیونی کشور و به تعبیری ۳۰ میلیونی (۱)  را تشکیل میدهند ترکهای ایران هستند که سالهاست برای تدریس زبان ترکی آذربایجانی در مدارس تلاش میکنند.

ترکهای ایران خود را نه اقلیت، بلکه  با جمعیت ۳۰ میلیونی، خود را اکثریت نسبی و یا نزدیک به اکثریت نسبی ایران میدانند، ولی با توجه به این مسئله، آنها هنوز در مدارس آذربایجان تاریخی که از همدان، اراک، ساوه، قزوین، زنجان، خلخال و آستارا گرفته تا کرانه های رود ارس و مرز بازرگان ادامه می یابد در هیچ مدرسه ای و در هیچ مقطعی به زبان ترکی آذربایجانی خود آموزش نمی بینند. آنها انتظار دارند با روی کار آمدن آقای روحانی آرزوی چندین ساله آنها که بعد از حاکمیت خاندان پهلوی بر ایران، فقط در سال تحصیلی ۱۳۲۴ -۱۳۲۵ و در زمان حاکمیت فرقه دموکرات آذربایجان جامه عمل پوشید و تحصیل به زبان مادری میسرگردید بار دیگر عملی شود و میلیونها انسان از حقوق اولیه و انسانی برخوردار شوند.

رئیس جمهور حسن روحانی گفته است به وعده هایی که در زبان تبلیغات انتخاباتی به مردم داده عمل خواهد کرد و نشانه هایی را هم از این عمل را به معرض نمایش گذاشته است . یکی از وعده های آقای روحانی به مردم آذربایجان، احیاء دریاچه ارومیه است که در طی تبلیغات انتخاباتی گفته بود: ” در صورت پیروزی در انتخابات، در اولین نشت با وزراء، کار گروهی جهت احیاء آن تشکیل خواهد داد” که بعد از پیروزی در انتخابات و تشکیل دولت، این کارگروه هم تشکیل گردید و ظاهراً کارهای مقدماتی هم صورت گرفته است، ولی از تصمیم این کارگروه برای احیاء دریاچه ارومیه چه نتیجه ای حاصل شده است مشخص نیست.

مورد دیگر از این وعده ها ایجاد فرهنگستان زبان آذری (ترکی آذربایجانی) بوده که این کار هم توسط استاندار آذربایجان شرقی دنبال میشود. لازم است گفته شودکه برای ایجاد فرهنگستان زبان ترکی باید نخبگان و متخصصین زبان و ادبیات ترکی آذربایجانی از همه استانهایی که در حوزه زبان ترکی قرار دارند دعوت شوند و در مکانی که مرکزیت داشته باشد گرد هم آمده به فعالیت بپردازند و برای اجرای تصمیمات اتخاذ شده در استانهای آذربایجانی و در حوزه استانهایی که اکثریت مردم آن به زبان ترکی سخن می گویند دفاتری دایر شود.

با گذشت بیش از شش ماه از انتخاب شدن آقای روحانی به ریاست جمهوری، فقط مصاحبه هایی از آقای جبار زاده استاندار آذربایجان شرقی در مطبوعات و رسانهای سمعی و بصری در مورد فرهنگستان زبان ترکی پخش شده است ولی در عمل چه کاری در این زمینه صورت گرفته و چه کسانی برای همکاری و نظر خواهی دعوت شده اند چیزی مشاهده نمی شود .

در مورد تدریس زبان اقوام  در مدارس هم آقای یونسی تحرکاتی در این زمینه داشته است و احتمالاً با افرادی از بین اقوام هم در تماس بوده است ولی این افراد چه کسانی بوده اند و چه تخصص و یا تألیفات و تحقیقاتی در مورد زبان و ادبیات اقوام منسوب به آن داشته اند اطلاعی نداریم.

در هر حال، آقای یونسی ممکن است در مورد تدریس زبان ترکی با افرادی که آذربایجانی باشند تماس گرفته باشند ولی آیا این افراد در حوزه فعالیت زبان و ادبیات ترکی آذربایجانی بوده اند و تحقیقات یا تألیفاتی در مورد این زبان داشته اند و یا صرفاً آذربایجانی و ترک بودن آنها برای آقای یونسی کفایت می کرده هم چیزی نمی دانیم.

در مورد اعلام همکاری فعالین و کسانی که در زمینه زبان و فرهنگ ترکی آذربایجانی فعالیت می کنند با معاون ویژه رئیس جمهور ، باید گفته شود که اتحادیه ای به نام “آذربایجان مدنی درنکلر بیرلیگی” ، “بیرلیک” که در فارسی “اتحادیه نهادهای مدنی آذربایجان” نامگذاری شده و به صورت خلاصه “اتحادیه” نامیده می شود و از تجمیع چند نهاد مدنی دارای اساسنامه و نظامنامه تشکیل شده است در سال ۱۳۸۰ در تهران فعالیت خود را آغاز کرد. این اتحادیه فعالیت خود را در تحقیق و توسعه زبان، ادبیات و فرهنگ ترکی آذربایجانی متمرکز کرده بود که مدتی بعد از فعالیت، به صورت موقت از فعالیت ایستاد.

این اتحادیه مجدداً از ۲۷ مهرماه سال جاری فعالیت خود را از سرگرفته و علاوه بر نهادهای مدنی سابق تشکلهای مدنی جدیدی را نیز که مسئولین آن دارای تألیفات و تحقیقات گرانبها در زمینه زبان، ادبیات ، فولکلور و فرهنگ ترکی آذربایجانی هستند به جمع خود افزوده است. این اتحادیه که از تجمیع بیش از ۱۵ نهاد مدنی تشکیل شده آمادگی خود را برای تدوین کتابهای درسی ترکی آذربایجانی، روش تدریس این زبان و آماده کردن کادر آموزگاران برای تدریس و فعالیت در فرهنگستان زبان ترکی را به آقای یونسی اعلام کرده است. علیرغم استقبال ملیتهای غیرفارس از برنامه تدریس زبان اقوام درمدارس، وزیر آموزش و پرورش در تاریخ ۷/۱۱/۹۲ نشستی با رئیس و اعضاء فرهنگستان زبان و ادب فارسی داشته که در این برنامه آقای غلامعلی حداد عادل رئیس فرهنگستان و دیگر اعضاء آن مخالفت خود را با این طرح دولت اعلام کرده و آن را “تهدیدی جدی برای زبان فارسی و یک توطئه برای کمرنگ کردن این زبان عنوان کرده اند.”!

به نظر من در بحبوحه مصاحبه ها ی معاون ویژه ریاست جمهوری با خبرگزاریها در مورد اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی و تدریس زبان اقوام در مدارس ، نشست وزیر آموزش و پرورش با اعضاء فرهنگستان زبان فارسی که در رأس آن آقای غلامعلی حداد عادل قرار دارد و تفکر به شدت ناسیونالیستی فارسی وی بر کسی پوشیده نیست نشستی بجا و به موقع نبوده است، چرا که وظیفه اعضاء فرهنگستان زبان فارسی فعالیت در زمینه واژه گزینی و دیگر مسائل زبان فارسی است نه نظر دهی در مورد اجرای اصل ۱۵  قانون اساسی که مسئولیت اجرای آن با ریاست قوه مجریه است و با گذشت بیش از ۳۵ سال از انقلاب اسلامی هنوز اجرای این اصل مسلم  قانون اساسی عملی نشده است.

برای اجرای این اصل قانون اساسی و تدریس زبان اقوام در کنار زبان فارسی در مدارس، متخصصین، محققین و مؤلفین در زمینه زبان و ادبیات غیر فارسی هستند که باید برای همکاری و چگونگی اجرای این اصل و تدوین کتابهای درسی دعوت به نشست شوند.

در نشست اعضای فرهنگستان زبان فارسی با وزیر آموزش و پرورش ، آقای فتح ا. . . مجتبایی یکی از اعضاء فرهنگستان ، در  این نشست گفت “شکی ندارم که این موضوع از خارج به ایران آمده است. . . انگلستان و کشورهای شمالی هستند که می خواهند این مسأله به ایران وارد شود.”

آقای مجتبایی فراموش کرده اند که اصل پانزده قانون اساسی و تدریس زبان و ادبیات اقوام غیر فارس در کنار زبان فارسی در مدارس، ۳۴ سال پیش و در زمان شهید بهشتی نوشته شده و در قانون اساسی گنجانده شده است و آقای مجتبایی مطمئن باشند در آن زمان نه انگلستان و نه کشورهای شمالی نمی توانستند این تفکر را به کسانی القاء کنند که قانون اساسی جمهوری اسلامی را نوشته و اصل ۱۵  را هم در آن جای دادند.

به دنبال اظهار نظرهای افراطی اعضای فرهنگستان زبان فارسی در مورد تدریس زبان اقوام در مدارس، منتقدین بسیاری در رد این نظریات مقالاتی نوشتند و نظریاتی را ابراز کردند.

در هر حال، اعضاء فرهنگستان زبان و ادب فارسی که ریاست آن را آقای حداد عادل به عهده دارند باید با درک  مقتضیات زمان و با نگرش به کشورهای اطراف و همسایه که مسأله تدریس زبان اقوام را در کشورهایشان حل کرده و ارزش و اهمیت زبان ملیتها و اقوام کشور را در ایجاد اتحاد و اتفاق در کشور درک کرده اند، بهتر است در دیدگاههای خود تجدید نظر کرده و بدانند که تدریس زبانهای غیر فارسی در مدارس به معنای حذف زبان فارسی نیست، بلکه تدریس این زبانها در کنار زبان رسمی فارسی است که نه بر تضعیف زبان فارسی بلکه بر تقویت آن و ایجاد اتحاد و همدلی در کشور کمک می کند، چرا که پایه های زبان فارسی اینقدر ضعیف ونحیف نیست که قدرت و ایستادگی خود را در عدم رشد و یا نابودی زبانهای دیگر کشور جستجو کند.

دکتر روحانی پیام  مردم ایران و خواسته های اساسی ملیتها و اقوام غیرفارس ایران را با توجه به نیاز جامعه کنونی و در ک واقعیتها به درستی دریافته و اگر قولهایی که در طی تبلیغات انتخاباتی به اقوام داده  از جمله  تدریس زبان اقوام را عملی سازد آینده نگری عمیقی در جهت رضایت مردم و یکپارچگی و اتحاد و اتفاق در کشور انجام داده است که بعضیها هنوز نتوانسته اند این نیاز جامعه را درک کنند.

حسن راشدی

۹۲/۱۱/۱۸

(۱)  دکتر علی اکبر صالحی وزیر امور خارجه سابق کشور، در سفر خود به ترکیه در  دی ماه سال ۱۳۹۰ در ملاقات با وزیر امور خارجه ترکیه احمد داوود اوغلو  گفته بود: ” نزدیک به ۴۰% مردم ایران به ترکی سخن میگویند.”