توافق با ایران در ژنو که در ماه نوامبر محقق شد، بخاطر اجازه ادامه غنی سازی در ایران به رغم تصویب شورای امنیت برای ممنوعیت آن، به درستی مورد انتقاد قرار گرفت. اما آنچه که به راستی این توافق را غیرقابل دفاع می کند این است که چه مقدار شفافیت اندکی در قبال ساختار و ذات برنامه هسته ای ایران به دست می آوریم. به راستی ایران می تواند با این توافق به کار خود پایان دهد در حالی که اولیه ترین و درعین حال مهمترین مسائلی را که آژانس انرژی اتمی ظرف یک دهه مطرح کرده، حل نشده باقی بگذارد.

توضیح ایران درباره صلح آمیز بودن برنامه اش، هیچ وقت معنی نداده است. تقاضای پرخاشگرانه ایران برای غنی سازی اورانیوم ظاهراً قرار است یک راکتور در بوشهر  را سیراب کند، اما سازنده این راکتور( روسیه) همه نیاز اورانیوم غنی سازی آن را تامین می کند. ایران ادعا می کند که می خواهد در انرژی به خودکفایی برسد، اما به رغم این که یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان نفت است، به اندازه کافی امکان پالایش برای تولید بیش از شصت درصد بنزین داخل کشور را ندارد. اگر واقعاً می خواست خودکفا شود، بجای نیروگاه های هسته ای، پالایشگاه نفت می ساخت.

هیچ شک منطقی ای وجود ندارد که برنامه هسته ای ایران مقاصد نظامی دارد. به همین دلیل است که تاسیسات هسته ای مخفی مانده بودند تا زمانی که توسط دیگران کشف شدند، و به همین دلیل است که مثل مراکز نظامی از آنها نگهداری می شود و برای همین است که ایران رنج تحریم ها را برای سال ها به جان خریده تا آنها را توسعه دهد و اصرار دارد که “حق” غنی سازی اورانیوم دارد؛ حقی که ندارد.

در برابر این نمایش ایران، آژانس انرژی اتمی همواره درخواست شفافیت بیشتر از سوی ایران داشته است. “با در نظر گرفتن  تلاش های ایران برای پنهان کاری طی سال های زیادی” سازمان انرژی اتمی در سال 2005 تصریح کرد که ” میزان شفافیت برنامه ایران باید از درخواست های اداری معمول فراتر برود و امکان دسترسی به اشخاص، اسناد، استفاده دوگانه از تجهیزات، آموزش تجهیزات نظامی و تحقیقات و توسعه تاسیسات را مهیا کند.» از آن تاریخ، برنامه هسته ای ایران تنها سوالات بیشتری را موجب شده که این توافق پاسخ آنها را نمی دهد.

توافق ژنو هرچند شامل دسترسی به مایحتاج برنامه هسته ای ایران هست، اما به نظر نمی رسد شامل اماکن و افرادی بشود که مستقیماً با برنامه سلاح هسته ای ایران در ارتباط هستند. همچنین شامل درخواست برای شفافیت بیشتر در جهت روشن سازی اهداف غیر نظامی این برنامه نیست.

استفاده از الفاضی چون “در دسترس بودن روزانه” و “بازرسی سرزده” نشان می دهد که ایران از حداقل وظایف خود فراتر رفته است. اما قطعاً توافق از روی چند مساله مهم می گذرد و در شاهکاری از دور زدن، ایران حتی توانسته است موضع خود را تحمیل کند.

خیره کننده ترین غفلت در این توافق این است که حتی به مساله ای که برای مدت ها جنجالی بوده، یعنی مرکز نظامی پرچین، اشاره ای هم نمی کند.  آژانش انرژی اتمی گفت که اطلاعات “موثق” دارد که ایران به دنبال توسعه کلاهک هسته ای در پرچین بوده و برای دستیابی به امکانات نظامی  تلاش کرده است. ایران این ادعا را رد کرد، همه چیز را ماله کشی و تمیز کاری کرد و این مرکز را دوباره سازی کرد. به رغم اطلاعات تازه ارائه شده سازمان انرژی اتمی که لزوم همکاری بیشتر را در این زمنیه گوشزد می کند، ایران این حرف ها را “غیرحرفه ای، ناعادلانه، غیرقانونی و سیاسی” خواند. دسترسی به کسانی که در پارچین کار کرده اند، می تواند بسیار کلیدی باشد، اما این توافق تازه توجهی به آن ندارد. آنها قادر خواهند بود کارهای مورد سوء ظن مربوط به سلاح هسته ای را بدون ممانعت در مراکز دیگری دنبال کنند.

در پی این توافق، ایران از به دام افتادن در تاسیسات فوردو هم در امان می ماند؛ تاسیسات غنی سازی ای که در دل کوهستان در زیرزمین تعبیه شده و تهران تا سال 2009 آن را مخفی نگه داشت و کوشش آشکاری است برای ساخت یک تاسیسات مخفی ساخت سلاح هسته ای. در آنجا ایران برای ماه ها به غنی سازی بیست درصدی که غالباً برای ساخت سلاح هسته ای به کار می رود، ادامه داده و تا به حال چهار توضیح مختلف درباره هدف از این کار به آژانس اتمی داده است. ایران قبول کرده که حالا غنی سازی بالای پنج درصد را متوقف کند، و این توافق اجازه بازرسی بازرسان از فوردو را به ایران تحمیل می کند، همین طور دسترسی به دیگر تاسیات غنی سازی ایران در نطنز. این به این معنی است که آمریکا حالا وجود و ادامه کار هر دو- حالا به قید رساندن امنیت کار آنها به حداقل- را پذیرفته است؛ دو تاسیساتی که اساساً به طور مخفی و بنابراین غیرقانونی برای غنی سازی ساخته شده اند و تنها می توانند اهداف نظامی داشته باشند.

توافق به آژانس اجازه” دسترسی روزانه” برای مراقبت از برنامه هسته ای ایران را می دهد، اما چیزی که اجازه نمی دهد- و باید می داد- دسترسی مکرر به تمام حواشی در بیرون و درون دو مرکز فوردو و نطنز است و جدای از بازدید عینی، امکان امتحان تولیدات و درجه غنی سازی در سانتریفوژهاست. بدون موکد کردن این موضوع، بازرسی روزانه نمی تواند کمی بیش ازبازدید از تاسیسات ثمری داشته باشد.

با کاستی های توافق ژنو، چشم انداز روشن کردن ذات برنامه هسته ای ایران، در دوردست ترین فاصله ها تا به امروز است.

توافق ژنو تنها نفسی است برای رژیمی غیرتکثرگرا، و فقط کمک خواهد کرد تا ایران به دستیابی به سلاح هسته ای نزدیک تر شود.

خلاصه شده از فارین پالیسی

نویسنده: تامس مور و ماریو لویولا