روسجادان چئویره ن: ایلاهه اوجاروح

عنعنه وی دینین ایفلاسی، کلیسا مودافیعه چیلرینین گؤز یاشلارینا، کؤهنه فیکیرلرده ایسه یالنیز  خورافات و مؤوهومات گؤرنلرین سئوینجینه سبب اولان شکسیز بیر حادیثه  کیمی اورتایا چیخدی. لاکین دوگمالارین اورتادان قالدیریلماسی دینین حیاتداکی یئرینی هله معین ائتمیر. حساب اولوندوغو کیمی، دوگمالار اؤزو- اؤزلویونده دئییل، دوشونجه لری ایستیقامتلندیردیکلرینه، دونیایا معین موناسیبت فورمالاشدیردیقلارینا، همچینین سونلو «من»ین بسیطلیگیندن، ایستکلرین و گونده لیک قایغیلارین بوخوووندان آزاد اولان  بوتؤو  حیاتین یؤنلندیریلمه سینه ایمکان یاراتدیقلارینا گؤره لازیم ایدیلر. لاکین بئله حیات ائحکاملارسیز (دوگمالارسیز) دا مومکوندور و بونو کئچمیش دینلره اینامینی ایتیرنلرین لاقئیدلیگی ده لغو ائده بیلمز. دیندن ایلهام آلان عمللر بؤیوک مقصدلره یؤنه لیبدیر، لاکین بو عمللرین ضروریلیگی آچیق- آیدین درک ائدیلمه مکده ایدی. عمللرین آرخاسیندا دایانان مسلکلر چوخ درین و اینستینکتیودیر، لاکین حیاتلارینی بونلارین اوزرینده قورانلار بو مسلکلر حاققیندا اکثر حاللاردا هئچ نه بیلمیر. اولا بیلسین کی، دین— مسلک یوخ، حیسسلر اوزرینده قورولور. بو حیسسلر اینام ساحه سینه داخیل اولارکن، خئییر و شر باره ده مولاحیظه لر یارادا بیلر؛ آخی حیسس، اینتئللئکتین کؤمگینه گلمه دن ده فعالیتده حلل ائدیجی رول اویناماغا قادیردیر. دئمک اولار کی، دینین ماهیتی—محدودیتلردن آزاد اولماق، اینسانلاری فانی آرزو و جیلیز دوشونجه لر محبه سیندن  خیلاص ائدن بوتؤو حیاتا جان آتماقدادیر. لاکین اصیل آزادلیق گتیرن دین، یالنیز ائحکام (دوگما) بوخوولاریندان ایمتیناع ائدن  دیندیر. چونکی اینسان طبیعتینه ضید اولان ائحکاملار سون نتیجه ده قاندالا, بوخووا چئوریلیر.

اینسان قلبی آللاه و حئیوانین اؤزونه مخصوص قاتیشیغی اولماقلا، ایکی باشلانغیجین موباریزه آرئناسیدیر: بیری قیسمن، بسیط، خودبین اولان، دیگری ایسه عمومی، سونسوز و تمنناسیز، غرضسیز اولاندیر. اینسان و حئیواندا عئینیلیک تشکیل ائدن سونلو حیات جیسمه باغلیدیر و دونیایا «بورادا» و «ایندی» مؤوقئییندن باخیر. اؤز «من»ینه خیدمته اساسلانان سئوگی و نیفرت سونلو حیاتا مخصوصدور. کیشی و قادین، والیدئیین و اؤولاد سئوگیسی اینستینکت چرچیوه سینه تابع اولماقدان ال چکنده سونسوز اولور. دوشمنلره نیفرت، موتتفیقلره رغبت حیسسلرینی آداملار دیگر سورو حئیوانلارلا پایلاشماقدادیر؛ اونلار کایناتین یئرلشدیگینی بیر مرکزین، بیر موباریزه آپاران «من»ین اطرافیندا ظن ائدیرلر. بیزی دیگرلریندن و کایناتدان آییران نه وارسا سونلو حیاتدا دا وار؛ باشقالاریندا اولا بیلمه یه ن فیکیر و آرزولاری، بوتون یانلیشلیقلاری و سهولری، دوشمنچیلییه گتیریب چیخاران بوتون آمبیسییالاری او (سونلو حیات) یارادیر. 

حیاتیمیزین سونسوز حیصه سی دونیایا خوصوصی نظرله باخمیر: اونون ایشیغی، توتقون سماداکی گونش شفقینه بنزه ییر. اونون اوچون کئچمیش عصرلر و اوزاق مکانلار یانیمیزدا بو گون مؤوجود اولان بیر اشیا کیمی رئالدیر. فیکیر ساحه سینده او، دویغو حیاتیندان یوکسه یه قالخیر، بوتون اینسانلار اوچون عمومی و آیدین اولانین آختاریشیندادیر. آرزو و ایراده ساحه سینده او، «منیم» و یا «سنین» خئیرینه یوخ، عمومی سعادته یؤنه لیبدیر؛ حیسسلر ساحه سینده محبتی یالنیز اؤزونه  آرزولایانلارا دئییل، هر کسه وئریر. سونلو حیاتدان فرقلی اولاراق او،  تمنناسیزدیر  (غرضسیزدیر)؛ و بو  تمنناسیزلیق (غرضسیزلیک) تفککورده حقیقته، عملده عدالته و حیسسده ایسه عمومی سئوگییه گتیریب چیخاریر. اینسان و حئیواندا عئینیلیک تشکیل ائدن طبیعتدن فرقلی اولاراق، سونسوز حیات بوتون  مؤوجودات و ماهیت اونیوئرسومونو  بوتؤولوکده مانعه سیز احاطه ائدیر. سونسوز حیاتدا هئچ بیر شخصی مقام یوخدور، اونون فیکیر و ایستکلری هامییا عمومی اولا بیلر؛ چونکی اونلار «بورادا»، «ایندی» و «من»ین موستثنالیغیندان آسیلی دئییللر. بئله لیکله، سونسوز باشلانغیج دونیانین بیرلیک پرینسیپیدیر، سونلو باشلانغیج ایسه اونو بؤلن پرینسیپدیر. بیر آدامین سونسوز طبیعتی و دیگر آدامین سونسوز طبیعتی آراسیندا جیدی موناقیشه یارانا بیلمز: اونلارین تجسسومو غئیری- کامیل اولسا دا، اونلار  بیر- بیرینی تاماملاییر. باشقا- باشقا آداملارین سونسوز طبیعتلرینین موختلیفلیگی تصادوفیدیر و بوتون اینسانلارداکی سونسوز اولان، عمومی طبیعتی تشکیل ائدر. یوخاریدا دئییلنلردن  بئله نتیجه یه گلمک مومکوندور کی، موختلیف آداملارا مخصوص اولان بوتون سونسوز طبیعتلرین ایتتیفاقی مؤوجوددور، سونلو طبیعتلرین ایتتیفاقی ایسه یوخدور. ایچیمیزده کی  سونسوز اولان آرتدیقجا، بیز ده بوتؤو عمومی، هر بیریمیزده کی  سونسوزو چولغالایان طبیعتین حیاتییلا داها دولغون یاشاماغا باشلاییریق.

اؤزونو مودافیعه  ایسته گی ایله حرکت ائدن سونلو «من»، طبیعتیمیزین سونسوز حیصصه سی اطرافیندا محبس دیوارلاری اوجالدار و اونو سونسوزون وارلیغینی تشکیل ائدن آزاد بوتؤو حیاتدان قوروماغا چالیشار. سونلو «من» حاکیملییه یؤنه لیب: او، دونیانی، «بورادا» و «ایندی»دن گلن عمومی مرکزلی چئوره لر کیمی، اؤزونو ایسه آرزو اولونان جنّتین آللاهی کیمی گؤرور. عمومی روح بو باخیشا گولر، لاکین سونلو «من» اؤز آرزوسونو حیاتا کئچیرمک و زهله تؤکن تنقیدچیدن یاخا قورتارماق اومیدینی ایتیرمیر. اکثر آداملار اوچون سونلو «من» ابدی اولاراق عمومی روحون محبس گؤزتچیسی اولاراق قالیر؛ باشقالاری اؤزو اوچون بورادان هردن و قیسا مودتلی اولاراق قاچما ایمکانی یارادیر. محبس دیوارلارینی تامامیله اوچورماغا و عمومی روحو دایما آزاد ائتمه یه چوخ آز آدام نایل اولار. محبسدن قاچیش، حیاتین آیری- آیری مقاملارینا و فیکیرلرینه بامباشقا، عالی دونیادان ایشیق کیمی اؤزونه یول تاپیب گلن بیر سونسوزلوق گتیرر. دوشمنچیلیک آراسیندا گؤزله نیلمز گؤزللیک، دوشونمه یه ن سئوگی و یا یارپاقلار آراسیندا گئجه کولگی نین سسی، بونلارین هامیسی بیزه موناقیشه و گرکسیز فانی قایغیلاردان آزاد، قورخوسوز، راحات حیاتین مومکونلوگوندن خبر وئره بیلر. سونسوز اولانلار حاقدا بیلگیلر، سؤزسوز کی، عادی حیاتین ان اطرافلی بیلیکلریندن ده داها  درینه کؤک سالیر. بو گؤرونتویله آشیب- داشان حیات موباریزه دن آزاددیر، بو — بوتؤو اولانلا هارمونیک بیر حیاتدیر، یعنی سونلو «من»ین اینستینکتیو ایستکلریندن اوجالدیلان محبس دیوارلاریندان کنارا چیخان حیاتدیر. 

دینده او مؤوهوم  اولانین منبعی قفیل مودریکلیک حیسسیدیر. میستیسیزم بو حیسسی عادی اینانجلاریمیزدان داها درین، حقیقی و بوتؤو دونیا ایله گؤروش کیمی ایضاح ائدیر. او، نازیک پرده آرخاسیندان  ایلاهی عظمتی گؤرور، بیر قایدا اولاراق توتقون، لاکین هردن سون درجه حئیرت- آمیز پارلاق گؤرور. میستیسیزم، گونده لیک حیاتیمیزداکی هر جور شری کؤلگه، خولیا، بوشلوق ساییر. شرین آرخاسیندا پارلاق دونیا گؤرنلرین نظرینده ایسه بو خولیا، کؤلگه و بوشلوق یوخ اولور. لاکین بونونلا دا میستیسیزم گووه ندیگی  اؤز تجروبه لرینین ده یرینی آزالتمیش اولور. دویدوغوموز سونسوزلوغو، عادتا سونلو گؤروننلردن فرقلی اولان یئنی اوبیئکتلری قاوراماقلا ایضاح ائده بیلمریک. چوخ احتیمال کی، بو، همین اوبیئکتلره غئیری- شخصی،سئوگی دولو، گئنیش باخیشلا ایضاح ائدیلیر.  کور- طبیعی مقصدلریمیزه چاتماق اوچون هر شئیه و حادیثه یه واسیطه کیمی باخماقلا سونسوزلوق ایضاح ائدیلمز. گؤزللیک و سوکونت هانسیسا بیر آخیرتده دئییل، گئرچک، گونده لیک حیاتدا، حادیثه  و فعالیتلرین لاپ ایچینده دیر. لاکین بو، عمومی  روحون گؤزونو دیکدیگی گونده لیک حیاتدیر، بو، عمومی روحلا ایلهاملانان فعالیت و حادیثه لردیر. شر و اؤتریلیک خولیا دئییل، سادجه عمومی روح، غئیری- کامیللیگی اؤزونده مانعه سایمایان بیر سئوگی آشکارلاییر و دونیانی  اؤزونه مخصوص اولان سئیرین بیرلیگی ایله صولحه، یئکدیللییه چاغیریر. 

سونلو «من»ین حیاتیندان سونسوز بوتؤو حیاتا کئچید، مطلق اؤزونو حصرائتمه طلب ائدیر. بو زامان شخصی ایراده غئیبه چکیلیر و اورک اؤزونو کایناتین تام تابعلیگینده حیسس ائدیر. هردن ائله اولور کی، هانسیسا بیر شخصی سعادت نامینه آپاریلان قیزغین موباریزه دن سونرا گیزلی و یا ظاهیری احتییاج دویولور، بوتون ایستکلریمیزی اؤزونه هوپدوران بو موباریزه دن ایمتیناع حیسسی اورتایا چیخیر. هئچ بیر باشقا ایستک اولمایان یئرده ایراده دن چکینمه احتیمالی بیر حال کیمی مئیدانا گلیر. او زامان روح آرتیق اؤزونو دونیایا زورلا قبول ائتدیرمک ایسته میر و عئینی زامان دا هر هانسی بیر تاثیره آچیق اولور. محض بئله مقامدا ایلک دفعه  اولاراق اؤزو ایله برابر عمومی سئوگی و سجده گتیرن سئیرائدیجی باخیش یارانیر. عمومی سجده دن فرح یارانیر، عمومی سئوگیدن ایسه یئنی ایستک. بو زامان بیزیم سونسوز طبیعتیمیزدن یوغرولان ایراده نین یؤنلدیگی عمومی سعادت آختاریشی دوغولور. بئله لیکله، سونلو «من»ین اؤلومونه بنزر اؤزونواینکار یولو ایله یئنی سعادت و بؤیوک اومیدلرله دولو داها گئنیش باخیشلی یئنی حیات یارانیر. سونسوز حیات اینانجینی و حالینی یارادان اؤزونواینکار عملینه قرار وئرمک بعضی آداملار اوچون او قدر ده چتین دئییل. چونکی اونلار هر شئیی بیلن تانرییا اینانیر و اونا ایطاعتی بیر بورج، گؤره و اولاراق دوشوندوکلرینه گؤره او موطلق وارلیغا  تاپینیرلار. لاکین ماهیت اعتیباری ایله اؤزونواینکار تانرییا اولان بو ایناملا باغلی دئییل. دوزدور، بوتون کئچمیش دینلر بو و یا دیگر درجه ده بیر نؤوع وارلیغین طبیعتینی و مقصدلرینی شرح ائدن ائحکاملاردان (دوگمالاردان) آسیلی اولموشلار. بو دوگمالار ایسه او زامانلار بیر نؤوع نظریییه کیمی قبول اولونوردو. عنعنه وی دینین داغیلماسی بوتون دوقماتیک دینلره شوبه ایله یاناشما باخیشینی یاراتمیشدیر. بو داغیلما، طبیعتلری اعتیباریله دیندار و معنوی باخیمدان ساغلیقلی اولان بیر چوخلاری اوچون دینی گؤزدن سالدی. بونا گؤره ده کئچمیشین اینانجلارینی قبول ائتمه ینلر و بونونلا دا دینی دونیاگؤروشونون ائحکامسیز مومکون اولمادیغینی سانانلار حیاتدا سونسوز اولانی ایتیریر، دوشونجه لری ایسه یالنیز گونده لیک حیاتین قایغیلاری ایله محدودلاشیر. اونلار حیات بوتؤولوگو حیسسینی ایتیریر، ایضاحی مومکونسوز اولان مرحمت و بشریته یارارلی اولما دویغوسوندان محروم قالیرلار. اونلار بوتونجول (هر شئیی احتیوا ائدن) باخیشین گؤروب سئچدیگی عظمتلی گؤزللیگی گؤرمورلر. اونلار گؤرمورلر کی، محبت، اینسانلا کایناتین وحدتده اولدوغو فرقلی بیر دونیایا یول آچیر. بو سببدن ده اونلارین دونیاگؤروشلری کاساد، حیاتلاری ایسه جیلیز اولور. دوزگون حرکت ائتمک آماجی ایله اونلار تمیز اخلاق قایدالارینا اوز توتور، لاکین سونسوزلوغا سوسامیشلار اوچون تمیز اخلاقین موتیولری، عامیللری شوبهه سیز کی، کیفایت ائتمیر. بونا گؤره ده اینتئللئکتوآل صمیمیتین قبول ائتمه دیگی ائحکاملاردان آسیلی اولمایان دینین قورونوب- ساخلانیلماسی عمده مسله دیر. خریستیانلیغین بعضی پرینسیپلرینین موحافیظه سی آرزو اولوناندیر: بونلار، سجده، ایطاعت و سئوگیدیر. بو دینده سجده تانرییا ائدیلیر. ایطاعت، قاچیلنیلماز اولان تانری ایراده سینین  قارشیسیندا تسلیم اولماقدیر. سئوگی ایسه اؤز یاخینلارینا، دوشمنلرینه و عمومیتله هر کسه اینسانی موناسیبت گؤسترمکدیر. خریستیانلیغین  تبلیغ ائتدیگی عمومی و عئینی زاماندا اصیل اولماق ایسته ین هر بیر سئوگی یقین کی، غئیری- معین بیر شکیلده ایطاعت و سجده دن آسیلیدیر. بونلار ایسه خریستیانلیقدا آلدیقلاری فورمایا گؤره اؤز نؤوبه لرینده تانرییا اینامدان ایره لی گلیر. اونا گؤره ده بو اینام بعضیلرینی قانع  ائتمه دیگی اوچون قبول ائدیلمز اولار. یقین کی، عالی سعادت و عالی قوووه نین بیرلیکده اولماسینا اینامیمیز ایته نده سجده ده ده نه لر ایسه ایتیریلیر. لاکین بیر چوخ ائلئمئنتلری قوروماق مومکوندور و اصل دینی- معنوی حیات اوچون بو، گؤرونور کی، یئترلیدیر. تانرییا اینام اولمایاندا ایطاعت ده چتینله شیر. چونکی دونیادا آچیق- آیدین شر اولاراق گؤرونن بیر حادیثه  نین اصلینده خئییردن عیبارت  اولماسینا امینلیک اساسسیزدیر، لاکین بو مومکوندور. بونا نایل اولاندا ایسه بؤیوک ازیتلری اؤتوب کئچه رک، درک ائدیلن ایطاعت هر هانسی بیر خریستیان ایطاعتیندن داها نجیب، درین و تاثیرائدیجی اولور. اونا گؤره ده ائحکاملارین (دوقمالارین) بوخوولاریندان آزاد ائدیلمیش دین بیر چوخ وضعیتلرده ایدئآللاریمیزین گئج- تئز گئرچکلشه جگینی ایناندیران دوقماتیک و عنعنه وی دینله مقاییسه ده داها مؤحتشم و معنوی اولا بیلر.

سجده نی  تعیین ائتمک آسان دئییل، چونکی اینسانین دییشمه سی و اینکیشافی ایله سجده ده داها اینکیشاف ائتمیش و ده ییشمیشدیر. اینکیشاف ائتمه میش دینلرده سجده نین سببی یالنیز قورخو ایله ایضاح ائدیله بیلر. گوجلو اولان هر شئیه سجده ائدیردیلر. بو ائلئمئنت (گوجه سجده)  اکثر حاللاردا گوج قارشیسیندا یارانان قورخو و احتیرامدان تؤره ین تانرییا سجده ده ده مؤوجوددور. آنجاق سونرالار قورخونون یئرینی تدریجن آرتان محبت توتور و گلیشمیش  عیبادتده قورخو تامامیله یوخا چیخیر. قورخویا اوستون گلدیکده، سئیرائتمه سئوینجی اورتایا چیخیر. لاکین سجده یالنیز سئوینج دئییل، بونون یانیندا همچینین چتین معینلشدیریلن احتیرام و سیرر دویغوسو دا اولمالیدیر. بو اوچ عامیل، گومان کی، سجده نین ایسته نیلن عالی فورمالاری اوچون موهومدور.

ایکی تور سجده مؤوجوددور: 1- اوبیئکتی نین (سجده ائدیله نین) خئییرخواه اولماسینی طلب ائدن سئچیجی سجده، 2- خئییر و یا شردن آسیلی اولمایان هر بیر مؤوجود رئاللیغا تمنناسیز (غرضسیز) سجده. بونلاری فرقلندیرمک لازیمدیر. عئینی زاماندا بو آشاغیداکی قاوراملاری دا آییرماق و آیدینلاتماق لازیمدیر: یالنیز گئرچک اوبیئکتلره سجده بیر ده ایدئاللار عالمینه مخصوص اولانلارا سجده. بونلاری گئرچکلییه و ایده آلا سجده آدلاندیرماق مومکوندور. بونلار تانرییا سجده ده بیرلشیر، چونکی تانری گئرچکلیکده مؤوجوددور و ایدئال اولانی تام اولاراق تجسسوم ائدیر.

تانرییا سجده سئچیجیدیر، چونکی نظرده  تانری مرحمتی توتولور. بؤیوک اینسانلارا و یا بؤیوک عمللره، عمومیتله معین موستثنالیغا صاحیب اولان و بیزده حئیرت دوغوران هر شئیه ده سجده  بو شکیلده سئچیجیدیر. بو تور سجده اکثر گئرچکلیکده اولانا عاید اولا بیلسه ده بوتؤو کایناتا قارشی دینی موناسیبت یاراتمیر. یالنیز قادیر یارادیجی تانرییا و هر شئیه تاثیر بوراخان پانتئیستیک بیرلییه ایمان گتیرنلرده وارلیغا دینی موناسیبت یارانیر. بئله ایناما صاحیب اولمایانلار اوچون ایسه سئچیجی سجده اؤز اصیل اوبیئکتینی یالنیز سئیرائتمه ده یارادیلان ایدئال سعادتده  تاپیر. دینی حیات اوچون ایدئال سعادت عمومیتله واجیبدیر، چونکی او عمللری اساسلاندیریر و عمومی سئوگینین دویدوغو عمومی سعادت جهدینه مضمون وئریر. ایدئال سعادتی تانیمادان و اونا سجده ائتمه دن اینسان سئوگیسی کور اولور؛ او، سئودیکلری آداملار اوچون خوشبختلیگین هارادا آختاریلماسینی بیلمیر. گئرچک دونیادا خئییرین هر تور تجسسومو، ان آزیندان قیسالیغینا گؤره، غئیری- کامیلدیر. کامیللییه اولان احتییاجیمیزی یالنیز ایدئال سعادت تامامیله تامین ائده بیلر. یالنیز بو، حاکیمیته تابع اولما و ایسته گین ایمکانا قوربان وئریلمه سینی طلب ائتمیر؛ یالنیز بو، تفککورو فاکتلار قارشیسیندا قول کیمی اه ییلمه یه مجبور ائتمیر. ایدئال سعادتین رمزی،  دونیانین بیزه وئردیگی یاراتماق ایمکانی قدر سعادت فراقمئنتلرینین فعال آختاریشینا سونسوز پئرسپئکتیولر آچیر. لاکین ایدئال سعادته سجده، کامیللیگین سئیریندن دوغان فرح گتیررکن، گئرچک عالمین غئیری- کامیللیگی سببیندن اؤزو ایله آغری- آجیلار دا گتیریر. آنجاق ایدئال سعادته سجده ائدیلرسه، اینساندا سانکی دوشمن قوووه لرین آراسیندا یاشانان تنهالیق حیسسی باش قالدیرار. اونا گؤره ده دینی عمله احتییاج اولماسینا رغمن بو نؤوع سجده اؤزو- اؤزلوگونده کیفایت ائتمیر. بو سجده سئیر عالمیندن ال چکمه یه و — اوغورا اومید آز اولسا دا — خئییری بورادا، گئرچک دونیادا، یئر اوزونده یاراتماغا مجبور ائدن بیرلیک حیسسینی یاراتمیر.

بونون اوچون مؤوجود اولانا سجده ائتمک لازیمدیر. تانرییا اینام وارسا بو تور سجده سئچیجی اولا بیلر، چونکی تانری مؤوجوددور و بوسبوتون خئییردیر. تانرییا اینام یوخدورسا، بئله سجدنی بؤیوک اینسانلارا  و بؤیوک نایلیتلره ائتمک اولار، لاکین بو هر زامان چتیندیر.  اونا گؤره کی، بو اوبیئکتلر غئیری- کامیل و نادیردیر. هر مؤوجود اولانا سجده سئچیجی اولمامالی و سجده اولونانین خئییرخاه خاصیتلی اولماسی حاقدا فیکیر داشیمامالی؛ او طبیعی و غرضسیز حیسس اولمالیدیر.  مؤوجود اولانلاردا سیرر، سئوینج و بونلارلا بیرگه هر جانلییا قارشی سئوگی آراییب تاپان سئیرائتمه قابیلیتی بو جور سجده یه ایمکان یارادیر. هر زامان حساب ائدیلیردی کی، غرضسیز (تمنناسیز)  سجده تانرییا ایناما اساسلانیر، چونکی بو تور سجده بوتون مؤوجود اولانین خئییر خاصیتلی اولماسی فیکرینی اؤزونده جمعلشدیریبدیر. اصلینده ایسه او عمومیتله هئچ بیر فیکیری نظرده توتمور  و بونا گؤره ده ائحکاملاردان آسیلی و یانلیش اولا بیلمز. بو سجده نین ایدئال سعادتله ایلیشکیسی بیزه گئرچک دونیا حاقیندا رایلردن آسیلی اولمایان اینام وئریر. سونوچ اعتیباری ایله بو دا عنعنه وی دینین  پرینسیپلرینی شوبهه آلتینا آلان مؤحکم و توتارلی دلیللر اورتایا قویور.

بئله لیکله دین ایکی موختلیف سجده نؤوعلرینین بیرلشمه سی نتیجه سیدیر: سعادته یؤنلَن سئچیجی سجده (چونکی او خئییردیر) و بوتون مؤوجودلوغا یؤنلن تمنناسیز (غرضسیز) سجده. بونلاردان بیرینجیسی تئیزمین (teizmin)، ایکینجیسی ایسه پانتئیزمین منبعییدیر، لاکین نه بیرینجیده، نه ده ایکینجیده اینام اونو تؤره دن سجده نین لابد نتیجه سی دئییل. سئچیجی اینامین اوبیئکتی عموم دونیایا مخصوص اولان ایدئال خئییردیر. اینسانلار عمومینی اونودوب بئله گومان ائتدیلر کی، ایدئال سعادتین وارلیغی یوخدور، او، گئرچک دونیایا مخصوص دئییل و بونا گؤره ده سجده اوبیئکتی کیمی خیدمت ائده بیلمز. اونلار تانرییا اینام اولمایان یئرده سجده نین ده اولمادیغینی دوشوندولر. آنجاق دونیانین عمومی تدقیقی گؤستریر کی، بو، بئله دئییل: سجده اوبیئکتینین مؤوجودلوغو موطلق شرط دئییل؛ عئینی زاماندا سجده اوبیئکتینین داها  موکممللیگینی آرزو ائتمک ده  چوخ واجیبدیر. تمنناسیز سجده نین اوبیئکتی بوتون مؤوجود اولاندیر؛ بئله حالدا اوبیئکتین مؤوجودلوغونو بیلسک ده، اونون خئییر و یا شر اولماغی نامعلومدور. لاکین آرزو سجده اوچون اولدوقجا واجیبدیر کی، او، مومکون قَدَر داها دا یاخشی اولسون. پانتئیزم، تمنناسیز سجده نین سئیرائدیجی فرحیندن و سونونجونون کایناتا باخیشلارینین وحدتیندن ایره لی گله رک یانلیش حساب ائدیردی کی، بو جور سجده خئییرخواهلیغا اینامی و کایناتین بیرلیگینی گومان ائدیر. تمنناسیز سجده اوچون بو اینام تانرییا اولان سئچیجی سجده قَدَر لازیمدیر. هر ایکی سجده یان- یانا مؤوجوددور و ائحکاملارا احتییاج دویمورلار: بیرینه اوبیئکتین اولماسی یوخ، مرحمت گرکدیر؛ دیگرینه ایسه مرحمت یوخ، اوبیئکتین مؤوجودلوغو لازیمدیر .

ایطاعت. شرین و غئیری- کامیل خئییرین چوخ اولدوغو دونیادا هئچ بیر گئرچک دین روحا آرزولانان راحاتلیغی وئرمیر و اونو حرکت ائتمک ضرورتیندن آزاد ائتمیر، لاکین او (دین)، دفع ائتمه یه گوجوموز چاتمایان شر قارشیسیندا  ایطاعت روحی ساکیتلیک وئره بیلر. خریستیانلیق اینانیر کی، مؤوجود اولان شر تانرینین ایراده سینه اویغون اولدوغوندان، اصلینده شر اولا بیلمز. آما بو نؤقطه یی نظر خئییر و شر معیارلاریمیزی ده ییشمگی طلب ائدیر، آخی یانلیش رایلره اساسلانمایان هر بیر  باخیشا گؤره مؤوجود اولانین اکثریتی شردیر.  بوندان علاوه ، منطیقی صورتده سونا چاتدیریلان بئله اینام، عملی سببسیز قویور، چونکو ایطاعت اوچون تکلیف ائدیلن اؤزول (یعنی «حیاتدا باش وئرنلرین هامیسی یاخشیلیغا دوغرودور» فیکری) یاخشیلیغا آتیلان جهدلریمیزی معناسیز، آرتیق ائدیر. لاکین بو نتیجه دن قاچماق ایسترکن تانری قدرتینی و ایلتیفاتینی محدودلاشدیریریق، ایطاعت اؤز بونؤوره سینی ایتیریر، چونکو باش وئرنلر تانرینین راضیلیغی ایله اولمایا دا بیلر، او، حتّی، تانری ایراده سینین عکسینه خئییر اولمایا دا بیلر. بو سببدن خریستیانلیق چوخ زامان ایطاعته اوغورلو ایمکان یاراتسا دا و فعالیته دینی سبب، اساس وئرسه ده، اونون بو «اوغورلاری» اصلینده دوشونجه لرده قاتما-قاریشیغین نتیجه سیدیر؛ اینسانلار آیدین گؤرمه یه باشلایارکن، بو دولاشیقلیق آچیلیر.

حلل ائده جگیمیز پروبلئم خریستیانلیق قارشیسیندا دوران پروبلئملردن خئیلی چتیندیر.  قاچیلماز اولانین خئییر و یا شر اولماسینین موحاکیمه سیندن چکینه رک، قارشیسیندا تواضع ائتمگی، ایطاعتی  اؤیرنمه لیییک: خریستیانلارین “آللاه دئیه ن اولسون”  کلمه سینی سؤیله مه یه وادار ائدن حیسسدن اؤزوموزو ساخلامالی و عئینی زاماندا حادیثه نین شر ده اولا بیله جگینی اعتیراف ائتمه لیییک.

هانسی دینه قوللوق ائدیب- ائتمه مگیمیزدن آسیلی اولمایاراق ایطاعت دایم یوکسک اخلاقی اینتیظام طلب ائدیر. لاکین دین، بو نیظاما رعایته کؤمک گؤستریر و اونون طرفیندن تؤره دیلن  آغرییا حاق قازاندیریر. ایکی موختلیف، لاکین بیر بیری ایله علاقه ده اولان ایطاعت نؤوعلری وار: بیری شخصی ایضطیرابلاریمیزین قارشیسیندا، دیگری دونیادا مؤوجود اولان فوندامئنتال شر قارشیسیندا. شخصی ایضطیرابلار قارشیسینداکی ایطاعت تمنناسیز ایراده نین یارانماسینا گتیریب چیخاردان تابعچیلیک مقامیندا باش وئریر. شخصی حیات بوتون دوشونجه و ایستکلریمیزی اؤزونه چکنده عذاب چکن اوچون چیخیشسیز محبسه  چئوریلدیگیندن اینسان تابع اولما مجبورییتینده قالیر. ایطاعتکارلیق، فیکیرلری آزاد ائدیر و ایراده نی اووللر گونده لیک ایسته نیلن شخصی منفعتلر آرخاسیندا گیزلی قالمیش یئنی مقصدلره یؤنلدیر.  اوندا یوکسک سئیرائتمه و عمومی سئوگی بیزی حیاتیمیزدان اوتانماغا وادار ائدیر، ایراده ایسه قاچینیلماز اولان حادیثه یه قارشی قطعی اعتیراضدان گئری چکیلیر و گؤروندویو کیمی بیر قدر میسسر، داها عمومی خئییره یؤنه لیر. بئله لیکله شخصی ایضطیرابلار قارشیسیندا ایطاعت، عمومی سئوگی و غرضسیز ایراده اوچون واجیب عامیللردندیر. ایطاعت پیس اولانی یاخشی سایماق دئییل: ایطاعت، عذابدان، حیددتدن و ابدی پئشمانچیلیقدان آزاد اولماقدادیر. عمومی سئوگیمیز گوجلو اولسا، کیملرینسه طرفیندن  ضربه ده یه نده، غضب و حیددت حیسسلرینی یاشاماریق. سئیرائدیجی آزادلیغا چیخماق آرزوسو اولان یئرده ابدی پئشمانچیلیغا یئر یوخدور. سئیرائتمه حیسسینه عادت ائدن شخص حیاتدا اونا آزادلیق وئرن فیکیرلردن اوزون مدته یاییلماسینا ایمکان وئرمز. چونکی بئله فیکیرلرین اولمادیغی زامان او، سونسوزو سونلویا باغلایان  بیر جیلیزلیق و نالاییقلیک  حیسس ائده جک. بئله سئیرائتمه و عمومی سئوگی، شخصی فلاکتلر قارشیسیندا ایطاعت یارادیر. 

لاکین قطعی اعتیراض ایطاعته یوخ، کایناتا قارشی پرومئتئی حیددتینه گتیریب چیخاردا بیلر. سئیرائتمه، عذابلاریمیزا عمومی کاراکتئر وئره بیلر؛ او، آغری- آجیلارلا دولو  (ائله گوجلو بیر آغری کی، شعورون دونیادان یوخا چیخماسی  بو آغرییا دؤزمکدن داها آسان اولار) حیاتین فاجیعه ویلیگینی گؤسترر. سونونجونون ضروریلیگینین ثبوتو مومکون اولماسا دا آرزو اولونماسینی دا اینکار ائتمک مومکون دئییل. آنجاق حتّی بونو دا ایطاعتله اویغونلاشدیرماق مومکوندور. خئییری گؤزگؤرونمز و یا سئچیلمه سینی چتینلشدیرن  غیظ و شره آلوده اولما ایطاعتله اویوشمور. هئچ کسین مسئولیت داشیمادیغی شره حیددتلنمه نین معناسی یوخدور؛ کایناتین فوندامئنتال شرینه قارشی حیددتلننلر آللاها، ایبلیسه و یا اینسانین سیماسیندا طالعه حیددتله نیرلر. آنلایاندا کی، فوندامئنتال شر ماتئرییانین کور- طبیعی حرکتینین یئکونو و شعورسوز قوووه لرین (و بونا گؤره ده اؤزو-اؤزلوگونده نه یاخشی، نه ده پیس اولمایان) بوسبوتون ضروری نتیجه سیدیر، او زامان حیددت، گئللئسپونتو قامچیلاماغی امر وئرن کوروش کیمی آبسورددور. بئله لیکله باش وئرنلرین ضروریلیگینی درک ائتمه بیزی حیددتدن خیلاص ائدیر. لاکین یالنیز بو،  شره حصر اولونمادان قورتارمیر. احتیمال کی، مؤوجود اولان جیسیملردن بعضیلری یاخشی، بعضیلری پیسدیر و خئییرین یا دا شرین اکثریت تشکیل ائتمه سینی بیلمک غئیری-مومکوندور. هر بیر عملده  خئییر و شرین نه اولدوغونو باشا دوشمه لیییک: ایراده میزدن آسیلی اولان هر شئیده خئییر و شر مسله سی ایله حسابلاشمالیییق. لاکین حؤکموموزون حدودلاریندان کناردا اولانلارا دایر خئییر و شر مسله لری تئیزم و اوپتیمیزمین مباحیثه لرینده وئریلن فوندامئنتال دینی اهمیته مالیک دئییل (دوزدور، هر بیلیک کیمی بونون دا حاققیندا معلومات ییغماغا جهد ائتمه یه ده یَر). خئییر و شر دوآلیزمینی حددیندن آرتیق وورغولایاندا  او، تمنناسیز سئیرائتمه یه، عمومی سئوگی و سجده یه مانع اولور. اینسانی حرکتلره دخلی اولمایانلارا خئییر و شر آدی وئرمکده بیر بسیطلیک و حددیندن آرتیق اینسانیلیک وار. بئله لیکله سئیرائتمه نین تمنناسیزلیغی، عمومی سئوگی و سجده شخصی موصیبتلر قارشیسیندا اولدوغو کیمی فوندامئنتال شر اؤنونده ده ایطاعت  یارادیر. بونلارین مومکونلوگو ده بیر نؤوع ایطاعتین اولجه دن مؤوجود اولماسیندان آسیلیدیر. ایطاعت هم تانری یا، هم ده دوقمالارسیز اینامین سببی و عئینی زاماندا نتیجه سیدیر. ایطاعته اساسلانان اینام اخلاقی نیظام ایسته ییر، “من”ین و اونون طلبلرینین سینیرلاندیریلماسینی طلب ائدیر؛ بو، کاینات آهنگینده کی  حیات اوچون ده سونلونون سونسوزا کئچیدینده ده واجیبدیر. هئچ بیر اوپتیمیستیک  دوقما اولمایاندا بو نیظام داها دا سرتلشیر. بونون سایه سینده ایسه نتیجه چوخ مهم اولور. مثلا، سارسیلمازلیق حالیندا “من”ین سینیرلارینی گئنیشلتمه باجاریغی او قدر گلیشیر کی، هر شئی، خئییر ده، شر ده سئوگی ایله قارشیلانماغا باشلاییر.

محبت . محبت ایکی جور اولور: 1. سئچیجی، دونیوی محبت، یعنی فرح گتیرن هر بیر رئاللیغا، هر گؤزل و یاخشی اولانا سئوگی. 2. غرضسیز، هئچ نه یه فرق قویمادان هر طرفه ساچیلان سماوی محبت. دونیوی محبتین عکس طرفی نیفرتدیر: دوستلارا قارشی دوشمنلر، مقدسلره قارشی گوناهلیلار، آللاها قارشی ایبلیس دورور. بونا گؤره ده دونیوی سئوگی اؤز دوشمن دوشرگه لری و آمانسیز محاریبه لری ایله عالمه ایختیلاف گتیریر. سماوی سئوگی، اوبیئکتینین حئیرت دوغوروب- دوغورماماغینی، گؤزل و یا خئییرخواه اولوب-اولماسینی طلب ائتمیر؛ او، هر جانلییا، ان یاخشی و ان پیسه، ان بؤیوک و ان اهمیتسیزه ده ساچیلیر. چونکی او، سادجه ایضطیرابلاری یونگوللشدیرمک ایسته میر، تک شفقت دئییل، لاکین سئودیگی هر شئیده فرح تاپیر و یالنیز بختییارلارلا برابر، اوغورسوزلارا دا بخش ائدیلیر. بئله محبته درین حئیرانلیق خاص اولسا دا او، حئیرانلیقدان داها دا بؤیوکدور: او، یالنیز سئیرائدیجی دئییل، ائلجه ده فعالدیر؛ اونو حتّی مرحمته اومیدینی کسنلره ده باغیشلاماق اولار. منشایینه گؤره سئوگی سئیرائدیجیدیر، آما مومکون اولان زامان فعاللاشیر و بو جور سئوگی نین عکسی، یعنی نیفرتی یوخدور. 

ایلاهی سئوگی اوچون دونیانین خئییر و شره بؤلونمه سی دوزگون قالسا دا یالنیز درینلییه مالیک دئییل: سئوگی سونسوز اولدوغوندان بو بؤلونمه سونلو و محدود گؤرونور. ایکی دوشمن جبهه لرینه آیریلما غئیری- رئال آنلاشیلیر. رئال اولان، دونیانین سئوگی ایچینده وحدتیدیر. 

ایلاهی سئوگی یارانان زامان عمومی روح حیسسلر حیاتی ایله یاشاماغا باشلاییر. عمومی روحون اینتئللئکتی اوچون سئیرائتمه ندیرسه، ایلاهی سئوگی ده ائموسییالار اوچون اودور. ایلاهی سئوگی باشقا شئیلردن داها چوخ روحو آزادلیغا چیخاریر و دونیا ایله بیرلشمه یه قویمایان “من”ین اطرافینداکی محبس دیوارلارینی اوچورور. سئوگی گوجلو اولارسا وظیفه لر چتین گؤرونمز و عیبادت فرحله دولوب- داشار. درد- غملر، البتته قالیر و اولا بیلسین کی، اوولکیندن داها درین و چاره سیز قالیر، چونکی چوخلاری نین حیاتی فاجیعه ویدیر. لاکین شخصی اوغورسوزلوقلاردان اولان کدر کئچیب گئدیر، مقصدلر ایسه او درجه ده یوکسک اولور کی، اومیدلرین تامامیله محوی مومکون اولمور. طبیعت عالمینین سئوگیسی یالنیز عمومی سئوگی نین هارمونییاسیندا قالیر. آرتیق او، سئویملی و غئیری- سئویملیلر آراسیندا چَپَر چکمیر. بوندان باشقا، عمومی سئوگیده روح، سیغیناجاغینی دوغولدوغو تنهالیقدا تاپیر. بو تنهالیغین بوتؤو آزادلیغا قوووشماسی زیندان دیوارلاری (یعنی بده نین ماددی احتییاجلاری) ایله احاطه اولونانا قدر مومکون دئییلدیر. 

خریستیانلیق اوچون آللاها و اینسانا سئوگی ایکی بؤیوک طلبدیر. آللاها کؤمک ائتمک ایمکانیمیز خاریجینده اولدوغوندان، آدامی ایسه کامیل خئییر سایا بیلمه دیگیمیزدن آللاها سئوگی اینسانا سئوگیدن فرقلیدیر. بو سببدن آللاها سئوگی سئیرائدیجی و احتیراملا دولو اولدوغو حالدا اینسانا سئوگی داها فعال و خیدمتلرله بولدور. غئیری- تئیست دینده تانریییا  سئوگی ایدئال سعادته سجده ایله عوضله نیر. بو سجده خریستیانلیقداکی اینسانا سئوگی قدر واجیبدیر، چونکی بونسوز سئوگی خئییرخواهلیق ائتمه ایستگینده ایستیقامتینی  ایتیریر. البتته سعادته سجده داها بؤیوک طلبدیر، چونکی بونون سایه سینده بیلیریک کی، اینسانا سئوگی خئییردیر و بو بیلگی سئومه گیمیزه ایمکان ساغلاییر. بوندان باشقا بو (خئییره سجده)، اینسان حیاتینین نئجه اولابیله جگی حاقدا تصوور یارادیر و مومکون اولانلا گئرچک اولان آراسیندا اوچورومو خاطیرلادیر. بو اوچورومدان دا محبته مخصوص اولان سونسوز شفقت حیسسی یارانیر، اولا بیلسین کی، بو سونسوز شفقت سعادته، خئییره سجده نین اساس سببیدیر. ایطاعت ده سئوگییه کؤمک ائدیر، چونکی او اولمایاندا غضب، حیددت و دوشمنچیلیک روحلا دونیانین آراسینا گیره رک، محبتده یارانان وحدته مانع اولور.  دینین اوچ عنصورو — سجده، ایطاعت و سئوگی— بیر-بیری ایله سیخ علاقه ده دیر: اونلاردان هر بیری دیگرینین عمله گلمه سینه تکان وئریر، هامیسی بیرلیکده ایسه بورادا نه یین باشلانغیج، نه یین ایسه داها سونرا گلدیگینی دئمک غئیری- مومکون اولان بوتؤولوک یارادیر. بونلارین اوچو ده ائحکامسیز (دوقماسیز) مؤوجود اولا بیلر و عئینی زاماندا عمل، فیکیر و حیسسلرده حیاتا سونسوزلوق گتیره رک، اونو ایداره ائتمه یه قادیر اولور. بو اوچ عنصور آراسیندا آهنگدار بیرلیک یارادان سونسوزلوقداکی حیات ایسه دین اوچون لازیم اولان هر شئیی اؤز ایچینده داشیییر و بونونلا دا او، ائحکامچی اینانجلارا سؤیکَنمیر.

دین اؤز قوووه سینی اینساندا اویادا بیله جک کایناتلا وحدت حیسسیندن آلیر. اووللر وحدت، کایناتی سعادت آنلاییشیمیزا تابع ائتمکله الده ائدیلیردی؛ آللاها قوووشماق آسان ایش ایدی. چونکی تانری سئوگی ایدی. لاکین عنعنه وی دینین چؤکمه سی بو وحدت اوصولونا شوبهه یاراتدی. ائله بیر وحدت تاپیلمالیدیر کی، او زامان دونیادان هئچ نه ایسته مه دن (دیله مه دن) تکجه اؤزوموزه آرخالاناق. بو، خئییر و شرین فرقینه اهمیت وئرمه یه ن غرضسیز سجده  و عمومی سئوگیده مومکوندور. دینی، ائحکاملاردان آزاد ائتمک اوچون دونیانین ستاندارتلاریمیزا اویغون اولماسی طلبلریندن ال چکمه لیییک. هر بئله طلب اؤزونو دونیایا سیریماق دئمکدیر و ائحکاملارین چؤکوشوندن سونرا وار اولماق ایسته ین دین بوندان آزاد اولمالیدیر. بونونلا او، روحونا یاد و سربست اینکیشافینا مانع اولان عنصورلردن خیلاص اولاجاق. دین، “من” ین طلبلرینی (تابولارلا) اؤزونه تابع ائده رک، کایناتلا وحدت آراییر، لاکین بو زامان کایناتین “من” طلبلرینین هئچ اولماسا بعضیلرینی تامین ائتمه یه قادیر اولدوغو ظن ائدیلرسه، اوندا بو تابعلیک بوتؤو دئییل. بو اوزدن ده کایناتین ماهیتی ایله باغلی مؤوجود گؤروشلردن آسیلی اولمایان دونیا ایله وحدت فورماسینین تاپیلماسی دینین خئییرینه دیر. سونسوزدا وار اولان حیات وحدت ایمکانی یارادیر؛ بونا نایل اولانلار اوچون او، پراکتیکی اولاراق کئچمیش دینلرین وئردیکلریندن، بعضی معنادا ایسه داها چوخ خئییر وئریر. 

بئله آنلاشیلیر کی، دینین ماهیتی حیاتیمیزین سونلو حیصه سینین سونسوز حیاتا تابع ائدیلمه گینده دیر. اینسانداکی ایکی باشلانغیجدان بیری یاریمچیقدیر و بو ناتاماملیغین حئیوانی ماهیتی اینستینکتده (غریزه ده) یاشاییر،  اؤزو و اؤولادلاری اوچون سعادت آختاریر. عمومی و یا ایلاهی ماهیتی ایسه کایناتلا وحدت آختاریشیندادیر، بو آرامالارا دا مانع اولان هر شئیدن سربست اولماغا چالیشیر. حئیوانی ماهیت اؤزو- اؤزلوگونده نه خئییرخواه، نه ده شردیر؛ او، یالنیز ایلاهی ماهیتی نین وحدت آختاریشلارینا کؤمک ائدنده و یا مانع اولاندا خئییرخواه و یا شر اولور. روح، آزادلیغینی دونیادا او زامان تاپمیش اولور کی، فیکیرده بیر، دویغودا بیر، ایراده ده بیر اولور. فیکیرده بیرلیک — بیلیک، دویغودا بیرلیک — سئوگی، ایراده ده بیرلیک— عبادتدیر. اوچ نؤوع پراکنده لیک مؤوجوددور: سهو، نیفرت و دوشمنچیلیک. اینسانین حئیوانی مضمونونا خاص اولان اینستینکت— آیریلیغا، بیلیک، سئوگی و بونلاردان ایره لی گلن مودریکلیک اینسانین عالی سعادتینه شرایط یارادیر.

اینستینکتیو حیات، دونیانی اؤز مقصدلرینه نایل اولماق اوچون بیر واسیطه ساییر، بونا گؤره ده دونیایلا، اؤزو ایله حسابلاشدیغی قدر حسابلاشمیر. او، بیلیگی– منفعتده، سئوگینی—رقابت آپاران اینستینکتلرین ایتتیفاقیندا گؤرور و یالنیز اینستینکتیو دویونلرله باغلانتیدا اولدوقلارینا خیدمت ائدیر. اینستینکتیو حیات اؤزونه یاد و گومان کی، دوشمن قوووه لرله احاطه اولونموش  دار   بیر سیغیناجاق تاپیر.  او، موحاصیره یه آلینمیش قالادا گئج- تئز مجبورن تسلیم اولاجاغینی بیلیر. 

مودریک حیات تمنناسیز مقصد آراییر، بوندا  نه رقابت، نه ده هئچ بیر جیدی عداوت یوخدور. بونون آختاردیغی وحدت حدودسوزدور: او هر شئیی بیلمک، هر شئیی سئومک و هر شئیه عیبادت ائتمک ایسته گینده دیر. بو سببدن  مودریک حیاتین ائوی هر یئرده دیر و اونون اینکیشافینی هئچ نه محدودلاشدیرا بیلمز.  او، بیلگیده فایدالی و فایداسیز، سئوگیده — دوست و دوشمن، عیبادتده — لاییق و نالاییق اولان آراسیندا فرق قویمور.

حیاتین قیسا و گوجسوزلوگونو درک ائدن اینسانین حئیوانی حیصه سی  اؤلومدن قورخور و موباریزه ده غلبه یه  اومیدین اولمادیغینی  اعتیراف ائتمکدن بویون قاچیریب، اوغورسوزلوقلارین غلبه یه چئوریلمه سینی طلب ائدیر.  اینسانین ایلاهی حیصه سی، خصوصی حیاتین غئیری- مهم لوگونو حیسس ائده رک اؤلوم حاقدا آز دوشونور و اومودلرینی شخصی اؤلمزلییه باغلامیر. 

شخصی آرزولارینین مهم لوگو ایله دولوب- داشان اینسانین حئیوانی حیصه سی اوچون کایناتین اونا اهمیت وئرمه مه سی فیکری دؤزولمزدیر؛ اومید و قورخولارینا قارشی تامام بیگانه لیک، اینسانلارین  حئیثیتلرینه حدسیز درجه ده توخونور، نتیجه ده قبول ائدیلمز ساییلیر. اینسانین ایلاهی حیصه سی، دونیانین  بیر چرچیوه یه سیغماسینی طلب ائتمیر: او، دونیانی نئجه وارسا قبول ائدیر و ادعاسیز مودریک راضیلیق آشکارلاییر. اونون ائنئرژیسینین قارشیسی دوشمن قوووه لر طرفیندن آلینمیر، ایلاهی حیصصه  عکس طرفین داخیلینه کئچیب  اونونلا بیرلشیر. بو ایدئاللارین دونیایا دئییل، اؤزوموزه مخصوص اولماسینی اعتیراف ائتمکدن چکیندیرن، قورخویا سالان  سبب ایدئاللاریمیزین ضعیفلیگیدیر.بیز ایدئاللاریمیزلا تنهاییق و بشری لاقئیدلیک قارشیسیندا محکم دایانمالیییق.   اینستینکته بو ایش چتین گلیر، قارشیسینداکی تنهالیق حاقدا دوشونجه لر اونو دیکسیندیریر. مودریکلیک، تنهالیغی  حیسس ائتمیر، بونا گؤره ده  حتّی تامام یاد گؤروننله ده راضیلیق الده ائده بیلر. ایدئاللاریمیزین گئرچک دونیادا حیاتا کئچمه سینین عنادلی طلبی  مودریکلیگین سونونجو محبه سیدیر کی، اوندان قورتولماق لازیمدیر. هر طلب بیر محبسدیر.  مودریکلیک یالنیز هئچ نه طلب ائتمه یَنده آزاددیر.