ایران’ین یئنی جمهورباشقانی “روحانی”نین گؤرَوی دئور آلماسیندان اوچ آی گئچیر. بو اوچ آیدا دونَنه قدر دونیا و باتی ایله تهدید دیلی ایله دانیشان ایران’ین اوست دوزئیدَکی سییاستچیلری یوموشاق داورانیشلار سَرگیلَمکده دیرلر. ایران’ین خاریجی ایشلر باخانی “ظریف” دونیا ایله اوزلاشا بیلمه مئساژلاری وئریرکَن، “روحانی” بو اوزلاشما احتمالینه زامان تعیین ائدیر و ایلگینج بیر شکیلده، دونیادا شیعی رادیکالیزمین لیدئری تانینان ایران’ین دینی لیدئری “خامنه ای” بو سییاستلری دَستکله ییر.

آرخا پلاندا نه وارسا و سییاست دونیاسیندا نه اویونلار اولدوغو هله گئنل قامو اویونا بللی دَییل. گؤرونن، ایران’ین اولوسلار آراسی ایلیشگیلرده باشاریسی و ایران اوزَرینده اولان باسقی لارین آزالماسی دیر. بو باسقیلارین أن سوموت اؤلچو معیاری ایران’ین ایقتیصادی دورومو اؤزَللیکله ایران پاراسی نین ده یَریدیر. “احمدی نژاد” دؤنَمینده سورَکلی آشاغییا حرکت ائدن بو ده یَر، سون اوچ آیدا یوکسلمه یه باشلاییب دیر. آنجاق روحانی دؤولتی خاریجی ایشلرده اؤزونو نه قدر باشاریلی گؤسترسه ده ایچ سییاستینده هله بیرچوخ رئفورمیست قوروپلارین ایستَکلَرینی یئرینه گتیره بیلمه ییب دیر. آما گتیرمه مه سینه دائرده هئچ بیر داورانیشدا بولونماییب دیر. عکسینه بیرچوخ سییاسی محبوسون آزاد ائدیلمه سی و ایران کولتور باخانی نین سوسیال شبکه لر حاقیندا دئدیکلری سابقه سیز سؤزلر ایچ سییاستده بیر سیرا رئفورملار گَرچکلشدیرمه چابالارینی گؤستَره بیلیر. بو آرادا گونئی آزربایجان میللی حرکتی اوچون اؤنملی مسئله گله جک دؤرد ایل، اؤزَللیکله ایران’ین بوگونکو سییاسی دورومویلا اویغون ایستراتژی لرینین نئجه لیگیدیر.

بو ایستراتژی لرین نئجه لیگی حاقیندا فیکیرلریمیزی بیلدیرمه دن گونئی آزربایجان میللی حرکتی نین ایران اوپوزیسیونونداکی قونومونو اینجه له مه میز گره کیر.

گئنل بیر چاپدا ایران اوپوزیسییونونو ایکی یئره بؤلمک اولار. رئفورمیست قوروپلار و ایران حاکیمیتی نین ایلکه لرینه قارشی اولان سییاسی آخینلار.

رئفورمیست قوروپلار گئنللیکله وار اولان دوزَنله سورونلاری یوخدور، و حاکیمیت ایله اصیل سورونلاری اؤلکه نین نئجه ایداره ائدیلمه سینده دیر. اؤرنک اوچون یاشیل حرکاتی نین آنا گؤوده سینی اولوشدوران بو سییاسی قوروپلار أن نهایت ایستَکلری ایران آنایاساسیندا بیر سیرا دَه ییشیکلیکلردیر. اؤرنک اوچون ایران دینی لیدئری نین سییاسی گوجونو آزالتماق اوچون بو قوروپلار “ایران آنایاسا ساوونما کووردیناسیونون” ایستصیوابی دئین یئتگی سینین یوخ اولماسینی ایسته ییرلر. بو سییاسی قوروپلارین دوشونسَل ایلکه لرینده ایسلامی حکومت یئر آلا بیلیر و بو حکومتین چاغداش ده یَرلرله حرکت ائده بیله جه یی قناعتینده دیرلر.

ایران’ین ایندیکی حاکیمیتینه قارشی مجادله ائدن ایکینجی قوروپ ایسه ایندیکی دوزَنین تملدن سارسیلماسینی ایسته ینلردیر. بو ایکینجی آخینین اؤنجوللری، خالق موجاهیدلری، سلطنت طلبلر و میللیتچی ائتنیکسل حرکتلردیر. تئوریک اولاراق ایندیکی حکومت بانیلری ایله ایلکه سل سورونلاری اولمایان خالق موجاهیدلری، زامان سورَجینده ایران ایسلام جمهوریتی ایله وئردیکلری ساواش سونوجوندا بو حاکیمیتین دئوریلمه سینی شیددته دایالی مئتودلارلا ایسته ییرلر. سلطنت طلبلر ایسه ایران ایسلام دئوریمیندن اؤنجه کی دوزَنین یئنی دن برپا اولماسی فیکرینده دیرلر. میللیتچی ائتنیکسل حرکتلر ایسه ایران’ دا فارس اولمایان میللتلرین ایران’ین سییاسی یؤنه دیمینده ائتنیکسل تمللره دایاناراق گوج صاحیبی اولمالارینی ایسته ییرلر.

گونئی آزربایجان میللی حرکتی بورایا قدر سَرگیله دیگی سییاسی شعارلارلا ایکینجی گئنل قوروپدا یئر آلدیغینی گؤستریر. گونئی آزربایجانی بیر میللت اولاراق قبول ائدن گونئی آزربایجان میللی حرکتی، میللت اولما سونوجوندا دوغرولان حاقلاری گونئی آزربایجانلیلار اوچون گَرچکلَشدیریلمه سینی تعقیب ائدیر و بو یؤنده حقوقسال تملینی “اؤز گله جه یینی تعیین ائتمه حاق” ایلکه سی اولاراق بلیردیر.

میللی حرکتین واراولوشونو بئله بیر قونومدا تانیملادیغیمیز زامان بئله بیر ادعا ائده بیلَریک کی “روحانی” دؤولتینین یاراتدیغی یئنی سییاسی دوروم و ایرانی دونیادا مشروع بیر قونوما گتیرمک میللی حرکتین اولوسلار آراسی آلاندا اَلده ائده بیله جه یی فورصتلری دارالدیر فقط یئنی فرصتلرده یاردا بیلَر. آما اساس مسئله ایچَریده اولان فعالیت لرین هانسی یؤنه گئتمه سی دیر.

یوخاریدا دئدیگیمیز کیمی گونئی آزربایجان میللی حرکتی واراولان ایران’ین سییاسی دوزه نی ایله ایلکه سل سورونلاری وار. بونون اوچونده ایستراتئژیلرینی بو یؤنده دؤکمَلیدیر و یئنی سییاسی دورومدان بو یؤنده فایدالانمالیدیر.

 بیر دوزَنله ایلکه سل سورونو اولان بیر سییاسی آخینین ایلک ایشی گوج قونومونداکی ایدئولوژی نین ایلکه لرینی مشروعسوزلاشدیرماقدیر. بودا یانلیز گئنل قامو اویونا چاغداش یئنی ایدئولوژی لر سونماقلا گَرچکلَشه بیلَر. دئمک ایسته دیگیمیز مسئله بودور کی روحانی’نین دؤولتینده گونئی آزربایجان میللی حرکتینه ایکی فرصت یارانا بیله جک. بیریسی بو سؤیلمین یئرل گؤرَولری اَلده ائده بیلمه سی اوچون یا یئرَل گوج صاحیبلرینه اؤز مشروع ساییلا بیله جک ایستکلرینی یوکلمک، دیگری ایسه یایین آلانیندا ساغلانان باسقی نین آزالماسیدیر.

بورایا قدر سون ایللرده ایستر خاتمی دؤورونده اولسون ایسترسه ده احمدی نژاد دؤورونده، میللی حرکت ایکی مختلف دورومو دئنَیه رک بیر سیرا فعالیتلرده بولونوب آما بو فعالیت لرین سیستئماتیک بویوتو یئرَل گوج صاحیبلرینه اؤز مشروع ساییلا بیله جک ایستکلرینی یوکلمک ایدی. تاریخین اونایینا گؤره بو بیچیمده کی فعالیت لر قیسا زاماندا فایدالی اولور و اوزون سورَده اونودولماغا محکومدور.

ایران سییاسی تاریخینه باخدیغیمیز زامان یانلیز او سییاسی دوشونجه لر کی زامانیندا سیستئماتیک شکیلده سییاسی لیتئراتور یارادا بیلیب لر سییاسی گوجه صاحیب اولا بیلیر لر. بونون أن آچیق اؤرنه یی سییاسی شیعی لیکدیر. سییاسی شیعی لیگین ایلکین دوشونسل قیغیلجیملاری قاجار دؤولتی و فتحعلی شاه زامانینا قاییدیر. فقط 1357-ینجی شمسی ایلینده سییاسی گوجه یییه دورا بیلیر. ایران ایسلامی دئوریمیندن سونرا ایران’دا دین فاناتیزمینه قارشی سئکولاریزمی ساوونان یئنی سییاسی آخین، باتی دا دَرین تجروبه لره مالیک اولان اوجاقلارین یول گؤسترمه سی ایله خاتمی دؤورونده بو ایشی باشارا بیلدی. خاتمی دؤورونه باخدیغیمیز زامان بیرچوخ سییاسی آخین نرمال و گونجل سییاسی داعوالارلا اوغراشیرکن بیر سیرا یایین ائولری سورَکلی باتی فلسفه سیندن چئویرمه لر یایینلادیلار و باتی فلسفه سینی تانیتدیرماقدا بیرچوخ کیتاب ایران’دا یایینلاندی. اؤرنک اوچون بو دوغرولتودا “رامین جهانبگلو”، “خشایار دیهیمی” و “فرهاد مرادپور” ون ترجمه لری دیققته لاییق دیر. سییاسی پروپاگاندادا بولونمایان بو دوشونجه، ایران خلقینی “هانا آرنت”، “پوپر”، “ژیژک”، “فوکو”، “لاک”، “فوکویاما”، “هابرماس” و بیرچوخ آدلا تانیش ائتدی. ایران آیدین دوشونورلویو بو کیتابلاری اوخوماغا باشلادی و یوز ایل تئوریک گئچمیشی اولان سییاسی شیعی لیگین تئوریک تمللری سورغولاماغا چَکیلدی. بیلیم یوردلارداکی اینسانی قایناقلار یئنی تئریملرله تانیش اولدو و چاغداش سئکولاریزم گَله نه یی ایران’دا یئنی دن جانلاندی. ایران حاکیمیتی بو آخینین ائتگیسینی آنلادیغی زامان تپگی وئرمه یه باشلادی آنجاق “خامنه ای”نین بیلی یوردلاردا اینسانی بیلیم لرده کی دئوریم ایسته یی و بیرچوخ قایناغین حذف ائدیلمه سی اولاسی اولمایاراق یانلیز گولونجله قارشیلاندی.

بوگون ایسه گونئی آزربایجان میللی حرکتینه أن الوئریشلی اولان مئتود بو مئتود اولا بیلر. سییاسی و تئوریک لیتئراتورون یارانیشی و بو حرکتین آماجینیا خیدمت ائده بیله جک تئوریک قایناقلارین یایینلانماسی ایله گونئی آزربایجان تاریخی نین گئنل قامو اویونو ائتگیلَمک اوچون میللیتچی مئتودلا گونئی آزربایجان سییاسی تاریخی نین یئنی دن یازیلیشی.

دونیا ایله اوزلاشمایا دوغرو گئدن ایران’ین بو آنکی دورومویلا و دونیا سوپرگوجلری نین یئنی ایران دورومونو خوش اوزله قارشیلامالاری بو اؤلکه نین أن آز یاخین زاماندا بولانیمدان اوزاق گَزه بیله جه یینی گؤستریر. بو دورومدا میللی حرکت یئنی قوشاق یارادمالیدیر و بو قوشاغین یارادیلماسیندا سییاسی تاریخیمیزین یئنیدن اوخوناراق یئنیدن یازیلیشی و سییاسی میللیتچی گَله نکلرین تئوریزه ائدیلَرک خالقا سونولماسی قاچینیلمازدیر.  

بابک شاهد- آرازنیوز وئب سیته سی باش یازاری