تمرین نظامی مشترک سالانه قزاقستان و ناتو موسوم به عقاب استپ (Steppe Eagle-۲۰۱۳) که از ۱۹ مرداد در مجموعه نظامی «ایلیسکی» در نزدیکی آلماتی آغاز شده بود، پس از دوهفته، ۳ شهریور به کار خود پایان داد.

در این تمرین ۱۲۶۰ نظامی از قزاقستان، آمریکا، انگلیس، ایتالیا، سوئیس، لیتوانی، تاجیکستان و قرقیزستان حضور داشتند و ناظرانی از اسپانیا، آلمان، بلاروس و اوکراین عملکرد نیروها را ارزیابی می‌کردند. وزارت دفاع قزاقستان و بخش همگرایی و مشارکت نظامی ناتو، هدف از برگزاری آن را بهبود قابلیت‌های نیروهای حاضر از جمله گردان صلح بانی «کازبات» قزاقستان، جهت مشارکت در عملیات حفظ صلح بین‌المللی اعلام کردند. نحوه مقابله با تهدیدات ناشی از تروریسم نیز بخش دیگری از تمرین نظامی امسال بود. سرهنگ برادلی، کولکاکو، رئیس برنامه همگرایی و مشارکت ناتو، تمرین عقاب استپ-۲۰۱۳ را گام مهمی در تحکیم همکاری میان ناتو و قزاقستان در چارچوب برنامه مشارکت برای صلح (PFP) خواند و از عملکرد واحد صلح بانی قزاقستان ابراز رضایت کرد. کارشناسان ناتو نیز «کازبات» را شایسته کسب تائیدیه «ظرفیت‌های بالقوه» جهت مشارکت در عملیات حفظ صلح بین‌المللی دانستند.

تنها سه سال پس از فروپاشی شوروی، ناتو با تمسک به آنچه که اعتماد سازی می‌نامید، با ارائه برنامه «مشارکت برای صلح»، همکاری خود با کشورهای اروپای‌شرقی و مشترک‌المنافع را آغاز کرد. برنامه‌ای که از سوی تمامی این کشورها حتی روسیه یلتسینی پذیرفته شد. در آن زمان این رویکرد با عنوان «گسترش ناتو به شرق» مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گرفت. اگر در دهه اول استقلال، توافقات ناتو با دولت‌های مشترک‌المنافع بیشتر بر روی کاغد ماند، با اشغال افغانستان در ابتدای قرن بیست و یکم، همراه با افزایش اهمیت دول آسیای‌مرکزی برای غرب، حضور ناتو در منطقه وارد مرحله جدیدی شد؛ بخش نظامی سفارتخانه‌های غربی در آسیای‌مرکزی تقویت شد، دفتر رابط نظامی ناتو در تاشکند و آستانه مستقر گردید و اسناد جدید همکاری بر روی میز قرار گرفت.

در این میان قزاقستان به عنوان بزرگترین و با ثبات‌ترین کشور آسیای‌مرکزی، از گسترش همکاری‌ها با ناتو در چارچوب برنامه‌هایی مانند طرح اقدام مشارکت انفرادی (IPAP) و برنامه قابلیت عملیاتی (COP) استقبال کرد. تمرین «عقاب استپ» که از سال ۲۰۰۳ با مشارکت محدود آمریکا و انگلیس آغاز شده بود در سال جاری با حضور نمایندگان بیشتری از کشورهای عضو ناتو ادامه یافت. همکاری ناتو با قزاقستان تنها به «عقاب استپ» محدود نمی‌شود؛ برگزاری دوره‌های آموزشی برای نیروی دریایی و واحد هوابرد قزاقستان از دیگر موارد همکاری محسوب می‌شود. این برنامه‌ها با هدف اصلاح ساختار نیروهای مسلح قزاقستان و ارتقاء قابلیت‌های عملیاتی آن، بر اساس استانداردهای ناتو صورت می‌گیرد. مرکز آموزشی مشارکت برای صلح در انستیتو نظامی نیروی زمینی قزاقستان (KAZCENT) برای همین منظور تاسیس شده که تاکنون بیش از ۳۰ دوره آموزشی در آن برگزار شده است. کارشناسان ناتو در این دوره‌های آموزشی علاوه بر تدریس تکنیک‌های نظامی، تلاش می‌کنند ارزش‌ها و هنجارهای غربی را نیز نهادینه کنند. بر همین مبنا جیمز آپاتورای، نماینده ویژه ناتو در قفقاز و آسیای‌مرکزی، در دیدار با وزیر دفاع قزاقستان، این کشور را فعال‌ترین شریک ناتو در منطقه خواند و ضمن ابراز رضایت از سطح برنامه‌های آموزشی نیروهای نظامی قزاقستان، بر آمادگی سازمان متبوع خود برای تحکیم همکاری‌های دفاعی دوجانبه تاکید کرد. این در حالیست که قزاقستان با تهدید نظامی خارجی یا امنیتی خاصی مواجه نیست.

قزاقستان ورای مناسبات دوجانبه، در رویکرد منطقه‌ای ناتو نیز مشارکت قابل توجهی دارد. این کشور تا سال ۲۰۰۸ در قالب نیروهای بین‌المللی در عراق حضور داشت، هرچند به رغم خواست ائتلاف، با اعزام نیرو به افغانستان موافقت نکرد. با این وجود افغانستان همواره دستاویز قابل قبولی برای تحکیم مناسبات نظامی-امنیتی غرب با قزاقستان و دیگر دول آسیای‌مرکزی بوده است. از سال ۲۰۰۹ که دسترسی نیروهای ائتلاف به افغانستان از مسیر جنوب با موانعی مواجه شد، غرب با ارائه برنامه‌های جدید مانند «شبکه توزیع شمالی» و «راه ابریشم جدید» پوششی جدید برای افزایش حضور خود در منطقه فراهم کرد. ادریس‌اف، وزیر امورخارجه قزاقستان در سفر ماه گذشته خود به واشنگتن با اشاره به طرح‌های مذکور، اذعان کرد که این کشور سهم خود در همکاری با غرب در موضوع افغانستان را به خوبی ایفاء کرده است.

غربی‌ها اکنون نیز که در آستانه خروج از افغانستان‌اند، درصدد استفاده از قلمروی کشورهای آسیای‌مرکزی برای عبور بی‌خطر نیروها و تجهیزات نظامی خود برآمده‌اند و این روند کماکان ادامه خواهد داشت. لذا این فرضیه که با خروج ائتلاف از افغانستان، نقش آفرینی ناتو در آسیای‌مرکزی کاهش خواهد یافت، مبتنی بر واقعیت‌های منطقه نیست، همانگونه که باراک اوباما نیز در نامه اخیر خود به رئیس‌جمهور قزاقستان، بر تداوم حضور کشورش در منطقه پس از عملیات خروج، تاکید کرد. از سوی دیگر بر خلاف بسیاری از نخبگان و مقامات دولتی آسیای‌مرکزی که با بزرگ نمایی تهدیدات ناشی از افغانستان بویژه پس از خروج نیروهای ائتلاف، در پی آنند که همکاری خود با غرب و ناتو پس از سال ۲۰۱۴ را منطقی جلوه دهند، رئیس‌جمهور قزاقستان در سخنرانی خود در مدیا فروم یوراسیا، تاکید کرد قرار نیست پس از خروج ائتلاف، ثبات و امنیت منطقه با چالشی عمده مواجه شود. بر این اساس حضور ناتو در آسیای‌مرکزی می‌تواند به عنوان رویکردی مستقل از تحولات افغانستان نیز مورد تحلیل قرار گیرد.

با این همه قزاقستان به دفعات اعلام کرده که همکاری نظامی‌اش با ناتو در چارچوب قوانین پذیرفته شده بین‌المللی، علیه هیچ طرف ثالثی نیست و نیروهایش در عملیات‌های بین‌المللی که در پسِ آن مناقشات سیاسی باشد، شرکت نخواهند کرد ولی این همکاری‌ها با حساسیت از سوی همسایگان قدرتمند این کشور دنبال می‌شود و آستانه نیز حساسیت موضوع را در نظر دارد. در حقیقت موقعیت ژئوپليتیکی آسیای‌مرکزی در میانه دو قدرت جهانیِ خارج از دایره غرب، توسعه بی‌ملاحظه همکاری‌ها با ناتو را بر نمی‌تابد. قزاقستان نزدیک به ۷ هزار کیلومتر با روسیه و ۱۶۰۰کیلومتر مرز مشترک با چین دارد و قصد ندارد مناسبات راهبردی و درهم تنیده خود با این قدرت‌ها بویژه با مسکو را بر سر همکاری با ناتو، با چالش مواجه کند.

دو طرف از پیشبرد این همکاری‌ها اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند که گاه بر هم منطبق نیست؛ ناتو کشورهای آسیای‌مرکزی را به عنوان طرفی مستقل که در نقش واسطه‌ای (Mid-Level) برای رسیدن به مقاصد بلند مدت خود در همسایگی چین، روسیه و افغانستان می‌بیند. ناتو امیدوار است نسل آتی رهبران آسیای‌مرکزی بویژه در میان نیروهای مسلح، احتیاط کمتری در بسط مناسبات جدی با این سازمان داشته باشند. باور این رویکرد، دولتمردان آسیای‌مرکزی را در ایفای نقشی بیشتر در زمین بازی ناتو، به تامل وا می‌دارد تا جايي كه آستانه هنوز به ائتلاف اجازه عبور زمینی نیروها و تجهیزات نظامیش در جريان عمليات خروج از افغانستان از طریق خاک قزاقستان را نداده است. این موضوع یکی از مباحث مذاکرات دیوید کامرون، نخست‌وزیر انگلیس با مقامات قزاقی در سفر اخیرش به آستانه بود و وی ابراز امیدواری کرد در آینده نزدیک این اجازه صادر شود.

در طرف مقابل، همکاری قزاقستان با ناتو را نمی‌توان جدای از راهبرد منطقه‌ای و بین‌المللی این کشور ارزیابی کرد؛ اصول سیاست‌خارجی نسبتاً مستقل آستانه بر مولفه تعامل سازنده با همه قدرت‌های جهانی و همسایگان استوار است. رویکرد آتلانتیکی در این راهبرد، جایگاه ویژه‌ای دارد و بسیاری در قزاقستان بر این باورند که ورود به تعاملات جهانی از مسیر تحکیم همکاری‌ها با غرب می‌گذرد.

قزاقستان همگام با توسعه اقتصادی پرشتاب خود، مایل است در سازوکارهای جمعی بین‌المللی نیز نقش پررنگ‌تری ایفاء کند و تلاش می‌کند ضمن عدم ورود سلبی به مناقشات و تنش‌های سیاسی، جایگاه خود در صحنه بین‌المللی را ارتقاء بخشد. شرکت در عملیات حفظ صلح بین‌المللی، مبارزه با قاچاق بین‌المللی مواد مخدر، مبارزه با تروریسم و حمایت از خلع سلاح و عدم اشاعه اتمی، در کنار تلاش برای میانجیگری در اختلافات سیاسی و تنش‌های منطقه‌ای و تبلیغ فرهنگ تسامح و تساهل دینی، در همین چارچوب قابل تحلیل است. از همین رو رئیس‌جمهور کشوری که تنها ۲۲سال از استقلال آن می‌گذرد، برای اولین‌بار به نشست سران G۲۰، که قرار است ماه جاری در سن پطرزبورگ روسیه برگزار شود، دعوت شده است.