بی بی سی فارسجا و خلج تورکلری – بلال حاتمی
کئچن ایل (2012-1391) یوکسک لیسانس تئزیم (سوسیولوژی) اوچون خلج کندلرینه گئتدیم. اوردا خلج تورک‌لری‌نین ایللردی باش‌لارینا گلن‌لری یاخین‌دان ایزلدیم و بو حاقدا بیر چوخ خلج تورکو ایله موصاحیبه ائتدیم. اله گتیردیگیم سونوج‌لار هر کسی فیکیره سالا بیلر. منه گؤرا خلج تورک‌لری‌نین مسئله‌سی یالنیزجا کولتورل دئییل‌دیر. او بؤلگه‌ده جیدی شکیلده ایقتصادی و توپلومسال سورون‌لار و مسئله‌لر یاشانماقدا‌دیر. سؤزون قیساسی، خلج‌لرین دیلی و کولتورو ایله بیرلیکده ایقتصادلاری و توپلولوق‌لاری دا تهلوکه‌ده‌دیر. اگر آجیل شکیلده بیر ایشلر گؤرولمزسه بیر نئچه اون ایل سونرا خلج تورکجه‌سینی و خلج کولتورونو و توپ‌لولوغونو یالنیز بیر خاطره کیمی کیتاب‌لاردا اوخویا بیلجییک. بو دا او توپلولوغون اؤلومونو ایفاده ائدیر.
رضا شاهین خلج تورکری‌نین باشینا گتیردیگی اویون‌لاری هئچ بیر یئرده ائشیتممیشدیم. مثلن، قم شهری‌نین یاخین‌لاریندا اولان کمرکوه بؤلگه‌سینده هله ده محکمه‌لرده سورونن خلج تورکلری واردیر. نیه کی پهلوی‌لر خلج‌لری او بؤلگه‌دن قوغماق اوچون اونلارین یئرلرینی اللرین‌دن آلمیشدی. بو ایشین نه آنلاما گلدیگینی هر کس بیلیر. ایلگینج اولان بو کی، او تورپاق‌لار هله ده اونلارا گئری وئریلمه‌ییب‌دیر.
منیم دیقتیمی چکن بیر باشقا مسئله بودور کی، خلج تورکلری بؤلگه‌ده جیدی شکیلده سو مسئله‌سی ایله ال به یاخادیرلار. سوسوزلوغا گؤرا بوشالان اونلارجا کند واردیر و بو مسئله‌نین آردینی توتان کیمسه یوخ‌دور. دؤولتین ده بو کندلرده سوسوزلوق اوچون آپاردیغی هئچ بیر پروژه یوخ‌دور. بونا گؤره خلج‌لرین تهران، قم اراک و کره‌جه کؤچ ائتدیک‌لرینی گؤروروک. بو شهرلره گئدن خلج‌لرین ده آسیمیلاسیون‌لاری داها دا راحاتلاشیر و سرعت‌لنیر.
آراشدیردیغیما گؤرا، آشتیان و قم کندلرینده جیدی شکیلده نوفوس (جمعیت) آزالماسی واردیر. بو نوفوس آزالماسی ایرانین باشقا بؤلگه‌لرینه گؤره داها دا حیس اولونور و رقم‌لره گؤره نورمال‌دان داها چوخ‌دور. بونون ندنی بیرینجی درجه‌ده کؤچ‌دور. کؤچون ندن‌لری ایسه کندلرده اولان سوسوزلوق و گئچیم سیخینتی‌سی‌دیر. کندلرده حئیوانجی‌لیق و اکین ایشلری چوخ آزالیب‌دیر. گنج‌لر بو ندن‌دن دولایی بللی بیر یاش‌دان سونرا کؤچ ائدیرلر و شهرلره یئرلشیرلر. گنج‌لردن بوشالان کندلر، قوجا اینسان‌لارا بوراخیلیر و یاواش یاواش اونودولور. بو مسئله او قدر جیدی‌دیر کی، گئتدیییم چوخ کندده هئچ بیر اوشاخ گؤرمدیم. مسئلن فئیض اباد، نوده، سقرجوق، خرراب و باشقا کندلرده اورتالیخدا هئچ اوشاخ گؤرولمور. تلخاب کیمی ایستیثنا کندلر واردیر اما منیم گئتدیبیم کندلر نه یازیق کی یاواش یاواش بوشالیر.
دوئرفئرین و بیر چوخ تورکولوقون تثبیتینه دایانا‌راق خلج تورکجه‌سی تورک دیلی‌نین ان آرخایک (اسکی) اؤزل‌لیک‌لرینی بو گونه قدر اؤزونده ساخلایا بیلیبدیر. اصلینده خلج‌لرین وارلیغی و اؤنمی، اونلارین دیل خزینه‌لری کشف اولدوق‌دان سونرا اورتایا چیخدی. دوئرفئر`دن اؤنجه خلج‌لرین دانیشدیق‌لاری تورکجه آذربایجان تورکجه‌سی اولا‌راق بیلینیردی. آما دوئرفئرین آراشدیرما‌لاری بونو دییشدیردی و اونلارین تامامن اؤزل بیر تورکجه دانیشدیق‌لاری تثبیت اولدو. دوئرفئردن سونرا خلج‌لر حاقیندا گرچکلشن آراشتیرما‌لارین چوخو دیل ایله ایلگی‌لی اولموش‌دور. بو تورک‌لرین تاریخ‌لری و کولتورلری حاقیندا الده اولان بیلگی‌لر یئترسیزدیر و اؤزل‌لیکله تاریخچی‌لرین آراشدیرما‌لارینی گؤزلییر.
بو گونه قدر الده اولان بیلگی‌لر بونو گؤستریر کی، خلج تورکلری باشقا تورک بوی‌لاری کیمی اورتا آسیا‌دان کؤچه باشلاییب‌لار. هیندیستان و افغانیستان دا حاکیمیت قورموش و بعضی دؤنم‌لرده گوجلو بیر سیاسی قورولوشا صاحیب اولوب‌دورلار. بونا گؤرا خلج تورکلری، سیاسی گلنک و تشکیلات آنلاییشینی هر زامان گلیشدیریب‌دیرلر. اسلامیت‌دن اؤنجه جئیهون چایینین خوراسان طرفینده اولدوق‌لاری بیلینن خلج تورکلری، اوزون ایللر کؤچ و سورگون حیاتی یاشادیق‌دان سونرا ایرانا گله‌رک بللی سوره قونارکؤچر حیاتی یاشایا‌راق سونوندا یئرلشیک حیات طرزینه کئچمیشدیرلر. مودئرنلشمه و صنایعلشمه ایله بیرلیکده ایراندا تورک‌لره قارشی باشلایان باسقی‌لار و حاق‌سیزلیق‌لار سونوجوندا خلج تورکلری شهرلره دوغرو کؤچه باشلاییب‌لار. خلج کولتورو بو قدر کؤچ و سورگونلوک‌دن سونرا بعضی دؤنوشوم‌لر و دییشیم‌لره معروض قالیب‌دیر. خلج تورک‌لری‌نین کولتورو، پهلوی حاکیمیتی‌نین ایش اوستونه گلمه‌سی ایله بیرلیکده باشلایان و بو گونده ده داوام ائدن آسیمیلاسیون سیاست‌لرین‌دن چوخ درین بیر شکیلده ائتکیکنمیش‌دیر. خلج تورکجه‌سی ایله بیرلیکده خلج کولتورو ده یوخ اولما تهلوکه‌سی ایله قارشی قارشییا‌دیر و جیدی شکیلده دقته آلینماسی گرکمکده‌دیر.
یاخین گله‌جکده آراشدیرمامین سونوج‌لارینی مقاله و کیتاب شکلینده ایلگی‌سینی چکن سویداش‌لاریما سوناجاغام.
