گونئی آزربایجانلی یازار محمد رحمانی فر ایله امین حاجیلونون موصاحیبه سی
گونئی آزربایجانلی گنج یازار و شاعیر امین حاجیلو، تانینمیش ادبیاتچی و شاعیر محمد رحمانی فر ایله بیر موصاحیبه گرچکشدیریبدیر. رحمانی فر دیل و بیرئیلرین کیملیک اولوشوموندا اؤنمینی اله آلیب و حاجیلونون چئشیدلی سورولارینا جواب وئریبدیر.
امین جاجیلو: سایین محمد رحمانی‌فر جناب‌لاری! بوگون بیر سیرا انسان‌لار دیلی ساده‌جه بیر باغلانتی آراجی اولاراق تانیتدیرماغا چالیشماق‌لا دیل‌لرین آراسیندا اولان فرق‌لری دانماق ایسته‌ییرلر. آچیقجا دئسم اونلارین فیکریجه دیل یالنیز بیر-بیریمیزله ایلگی قورماق اوچون یارانیب، بونا گؤره ده هانسی دیلده دانیشدیغیمیز چوخ دا اؤنم 
داشیمیر. سیزجه دیل آراج‌می دیر، یوخسا آماج‌می؟
محمد رحمانی فر- منجه دیل هم آراج‌دیر، هم آماج. اصلینده بو باخیشی اورتایا قویان‌لار یانلیش بیر باخیش اورتایا قویماییرلار. بلکه ناقیص بیر باخیش اورتایا قویورلار. بو باخیش دیلچی‌لرین باخیشی‌دیر. دیلچیلیک باخیمیندان دیل ایلگی‌لنمک آراجی‌دیر. توپلومداکی باغلانتی‌لار دیله دایاناراق قورولور. دئمک اولار دیل اولمازسا توپلومسال یاشام اولاناقسیز اولار. ان آزی بوگونکو توپلوم‌لاری دیلسیز بیر دورمدا آنلاماق اولماز.
آنجاق، دیل ساده‌جه دیلچی‌لرین تانیتدیق‌لاری فئنومن(پدیده) دئییل. تاریخ بویوجا بؤیوک دوشونرلر، آدلی –سانلی فیلسوف‌لار دا بو قونودا دوشونوب‌لر. بونلارین باخیشی ایله دیل ساده‌جه باغلانتی آراجی دئییل، بلکه اینسانین کیملییینی حتی وارلیغینی اولوشدوران بیر فئنومن‌‍‌‌‌‌‌‌دیر.
امین جاجیلو: یاخشی نوقطه‌یه توخوندوز. سانیرام، ائله بو فلسفی باخیش‌لاری بیرآز آرتیق وورغولاسانیز داها یاخشی اولار.
– ییرمینجی یوزایل‌لیک‌ده داها گئنیشلندییینه باخمایاراق بو باخیش، یئنی یارانمیش بیر باخیش دئییل. اصلینده دیلین “نه اولدوغو”-نو هابئله “نئجه‌لیک”-ینی دوشونمک چوخ اسکی زامان‌لارا قاییدیر. بلکه هله فلسفه یارانمایان دؤوره‌لره. دئمک میفیک(اساطیری) چاغ‌لارا. اسکی دؤنم (Old Testment) یاخود تورات-دا دئییلیر: ایلک باشلانغیجدا سؤزجوک‌دن باشقا هئچ نه یوخ ایدی، سؤزجوک ایسه تانرینین اؤزو ایدی. سونرالار یئنی دؤنم-ده (New Testment) یاخود انجیل‌ده عیسی تانرینین بیر سؤزجویو اولاراق بیزه تانیتدیریلیر. قرآن ایسه “کلمه منّی” دئیه‌رک عیسی-نی تانرینین سؤزجویو آدلاندیریر. بو باخیش‌لار بوتون وارلیق‌لارین دیلدن آسیلی اولدوغونو وورغولاییرلار. دئمک وارلیق دیلدن یارانیر. ان آزی دیلسیز بیر چئوره‌ده وارلیغی دوشونمک اولماز. بونون آردیجا کیملیک قونوسو اورتایا چیخیر. بونلارین هر ایکیسی ده دیلده یارانیرلار، دیلده ایسه قاورانیرلار.
بونلار گؤستریرلر کی اینسان‌لار ان اسکی چاغ‌لاردان بری دیل-ین فلسفی تمل‌لری اوزره دوشونمه‌یه چالیشمیشلار. آنجاق، سون زامان‌لار بوتون قونولارلا یاناشی بو قونودا چالیشمالار دا گئنیشله‌نیب‌دیر. هایدگئر، ویتگئنشتاین، قادامئر، ژاک دریدا، پول ریکور، قاستون باشلار کیمی بؤیوک دوشونرلر بو قونویا قاتیلاراق، دیلین “نه‌اولدوغو”-نو هابئله “نئجه‌لیک”-ینی دوشونوب، آچیقلاماغا چالیشیب‌لار. گؤروندویو کیمی دیل داها یالنیز ایلگی قورماق آراجی اولاراق دوشونولمور. بونلارین باخیشیندا دیل “وارلیق” یارادیر، “دوشونجه”-نین تملی ساییلیر، “کیملیک” سورونونو چؤزور (حل ائدیر).
امین جاجیلو: دیلین دوشونجه ایله ایلگیسینی داها آرتیق آچیقلایا بیلرسینیز می؟
محمد رحمانی فر- باخین دوشونجه انتزاعی (abstract) بیر اولای‌دیر، دیل ایسه دویولان (concrete) بیر اولای. بیز ایچیمیزده‌کی دویغولارلا دانیشا بیلمیریک. بیز دویغولاریمیزی، دوشوندوک‌لریمیزی دیل واسیطه سی ایله پایلاشماق زورونداییق. باشقا یؤندن بیزیم دوشونجه‌لریمیز ده دیل چئوره‌سینده اولوشورلار. بونا گؤره هایدگئر “دوشونجه دیلده اوز وئریر” سؤزونو ایشله‌دیر. قاستون باشلار دئییر هئچ کیم دیلدن اؤنجه‌کی بیر چئوره‌ده دوشونه بیلمز. دئمک بیز دوشونمک اوچون دیل چئوره‌سینده یاشامالیییق، یوخسا دوشونه بیلمه‌یه‌جه‌ییک. بیزیم دوشونجه‌لریمیز دیل سینیرلارینی پوزا بیلمزلر. بونا گؤره من “شهریارلا بیرلیکده اؤزگه‌لشمکدن اؤزلشمه‌یه دوغرو” آدلی کیتابیمدا “بلکه ده دونیا بیزیم دوشدوندویوموزدن داها گئنیش‌دیر. آنجاق، دوشونجه‌میزین دیلدن آسیلی اولدوغونا گؤره بیز او گئنیش‌لیک‌لره چاتا بیلمه‌میشیک” دئمیشم. دئمک بیز اؤزموزو، دونیامیزی هابئله وارلیغیمیزی اولدوغو کیمی دئییل، بلکه دیلین امکان وئردییی قدر قاورایا بیلمیشیک. داها دیل یالنیز بیر دانیشیق آراجی دئییل، بلکه بیز دیلده دوشونوب، دیلده یاشاییریق.
امین جاجیلو: بو آرادا دوشونجه‌لریمیزی هانسی دیلده دیله گتیرمک اؤنملی ساییلا بیلرمی؟
محمد رحمانی فر- حتمن اؤنملی ساییلا بیلر. بونو آچیقلاماق اوچون قاوراییش سوره‌جینی (فرآیند درک) آچیقلامالیییام. بیز اوخودوغوموز یاخود ائشتدیییمیز سؤزلری چئویرمه واسیطه‌سی ایله آنلاییریق. سؤزلر دویولان (concrete) فئنومن‌لردیرلر. بیز اونلارا قاوراماق اوچون اؤز ذهنیمیزده اونلاری انتزاعی (abstract) فئنومن‌لره چئویرمه‌لیییک. قاوراییش سوره‌جی انتزاعی بیر سوره‌ج دیر. بیز آلدیغیمیز سؤزجوک‌لری قاورادیقدان (فهم ائتدیکدن) سونرا ذهنیمیزده‌کی انتزاعی قاورام‌لاری قارشی طرفه جواب اولاراق چاتدیرماق ایسته‌ییریک. بو قاورام‌لاری قارشی طرفه چاتدیرماق اوچون اونلاری یئنی‌دن دویولا بیلن (concrete) فئنومن‌لره چئویرمه‌لیییک. دئمک اونلاری سؤزجوک‌لره یوکله‌مه‌لیییک. گؤرونور بوردا چئویرمه سوره‌جی ایله اوزلشمه‌لی اولوروق. چئویرمه قورال‌لارینا اساسن بو سوره‌جده قاورام‌لار تؤکولورلر. قاورام‌لارین بئله تؤکولوب، آریقلاماسی بوتون دیل‌لرده اوز وئریر. آنجاق، سیز اثرلرینیزی آنا دیلینیزده دئییل، باشقا بیر دیلده یازدیقدا وورغولادیغیم بو سوره‌جی داها اوزون‌لاشدیریرسینیز. بئله‌لیک‌له ایسه قاورام‌لاری داها آریقلادیرسینیز. بو اؤزو آنا دیلده یازماغین تمل اؤنم‌لریندن بیری ساییلا بیلر. (بو قونو داها گئنیش اولدوغو اوچون تام آیرینتی‌لاری ایله بو دانیشیقدا آچیقلانا بیلمز، بونا گؤره بو قونونون آیرینتی‌لاری ایله تانیشماق ایسترسینیزسه یوخاریدا وورغولادیغیم کیتابا باخا بیلرسینیز).
امین جاجیلو: سیزجه باشقا دیلده دانیشاندا ایسته‌دیییمیز قاورام‌لاری یوزده-یوز قارشی طرفه چاتدیرا بیلمیریک؟
محمد رحمانی فر- بیز هئچ آنا دیلیمیزده ده ایسته‌دیییمیز قاورام‌لاری یوزده-یوز قارشی طرفه چاتدیرا بیلمیریک. قوللاندیغیمیز سؤزجوک‌لر چاتدیرماق ایسته‌دیییمیز قاورام‌لاری آریقلادیرلار. سؤزجوک‌لر یئترسیزدیرلر. آنجاق، دوشوندویوموز قاورام‌لاری باشقا بیر دیلده چاتدیرماق ایسته‌ینده بو یئترسیزلیک داها آرتیر. دئمک بیر دیلده دوشونوب، باشقا بیر دیلده دانیشیب-یازماق ایسته‌ینده دوشوندوک‌لریمیزله دانیشدیق‌لاریمیزین آراسیندا یارانان آرا داها چوخالیر. بونا گؤره سایکالینقویست‌لرین دئدییی کیمی بیز باشقا بیر دیلده دانیشاندا صمیمیتدن هابئله صداقتدن اوزاقلاشیریق.
امین جاجیلو: دانیشیق‌لارینیزدا “کیملیک” مساله‌سینه توخوندونوز. کیملیک دیلدن آسیلی‌دیر می؟
محمد رحمانی فر- باخین “کیملیک” مساله‌سی آیری-آیری باخیم‌لاردان آچیقلانا بیلر. اؤرنه‌یین سیاسال-توپلومسال باخیمدان دیل، میللی کیملییین تملی ساییلا بیلر. آنجاق، منیم اساس چالیشمالاریم دیل فلسفه‌سی اوزه‌رینده اولدوغو کیمی بو مساله‌یه ده فلسفه باخیمیندان باخماق ایستیرم. منیم ” دیل‌سیزلییین سونوجو وطن‌سیزلیک‌دیر،” دئیه بیر سؤزوم واردیر. بو سؤز سون زامان‌لاردا چوخ‌لارینی ماراقللاندیرا بیلیب‌دیر. اصلینده بو سؤزون فلسفه‌یه آرخالانان تملی واردیر. هایدگئرین باخیشیندا اؤزگه‌لشمیش بیر وارلیق، وطن‌سیزلیک آجیسی ایله اوغراشاجاقدیر. آنجاق، وطن‌سیزلیک نسنه‌للیکدن (عینیتدن) داها آرتیق، اؤزنه‌ل (ذهنی) بیر آجی‌دیر. یاشادیغیمیز توپراق‌لا اؤزنه‌ل بیر باغلانتیمیز اولمالی‌دیر. بو باغلانتی پوزولسا وطن‌سیزله‌یه‌جه‌ییک، حتتا وطنده یاشاساق دا! سون ایل‌لرده قارشیلاشدیغیمیز شعارلاردان بیری “آذربایجان توپراق دئییل، آرزی‌لار مئشه‌سی دیر،” دئیه گئرچکدن شعار اولسا دا تام فلسفی بیر آنلام داشیییر. وطن قاورامینین نسنه‌ل بؤلومو توپراق‌دیر. آنجاق، بو قاورامین اؤزنه‌ل بؤلومو ده واردیر، او دا همن بو باغلانتی دیر. دئمک توپراغی توپراقلیقدان چیخاردیب، وطن آنلامینا چاتدیران، بو اؤزنه‌ل باغلانتی‌دیر. بو قونو چوخ گئنیش‌دیر. قیسا دئمک ایسته‌سم بو باغلانتی-نین تمل مؤلفه‌سی “دیل” دیر. بئله‌لیک‌له دیل “کیملیک گرگینلییینی” چؤزمکده تمل رول اویناییر.
امین جاجیلو: سون سورغو اولاراق آنا دیله باغلی ایستک‌لری آذربایجان آیدین‌لارینا باغلایان‌لار واردیرلار. بونلارین دئدییینه گؤره عادی اینسان‌لار دیل سورونونو اؤنمسه‌میرلر، بلکه آیدین‌لار بو سورونو قابارتماقدادیرلار. سیز نئجه دوشونورسونوز؟
محمد رحمانی فر- بو سؤزون اؤن‌یارغیسی (پیش فرضی) دوز اولسایدی دا بو مساله‌نی رد ائتمک اوچون دایاناقلی ندن ساییلا بیلمزدی. قرار دئییل عادی اینسان‌لار دیلین تمل اؤنملرینی بیله‌لر. دونیانین هئچ بیر یانیندا بئله دئییل. آنجاق، دوروم بونلارین آچیقلادیغی کیمی دئییل. آرتیق، آذربایجانین عادی اینسانلارینین چوخو دا آنا دیلین اؤنملی اولدوغونو بیلیرلر. بو گون آنا دیلی اؤنمسه‌ین‌لرین ساییسی گونو-گوندن آرتماقدادیر. آرتیق، اینسان‌لار گونو-گوندن آرتیق بیلگی‌له‌نیرلر. بیلگی‌لندیکجه ده آنا دیلی داها آرتیق اؤنمسه‌ییرلر. بو سورونو آیدین‌لار قابارتسایدیلار دا بو گون بیر گئنل (عمومی) ایسته‌یه چئوریلمکده‌دیر.
امین جاجیلو: دانیشغا واقت آییردیغینیز اوچون سیزدن تشکر ائدیرم. سون سوزونوز وارسا بویورون.
محمد رحمانی فر- چوخ ساغ اولون. من ده سیزدن تشکر ائدیرم. آنا دیلیمیزین گونو-گوندن داها آرتیق گلیشمه‌سینی، داها آرتیق چیچکلنمه‌سینی آرزیلاییرام.
